Отдел истории Беларуси конца XVIII – начала ХХ веков

В составе Центра истории Беларуси конца XVIII — XXI веков
Создан в ноябре 2005 г. как отдел истории белорусской государственности, в 2016 г. — отдел истории Беларуси Нового времени, с 2021 г. — переименован.
Адрес: Институт истории НАН Беларуси, 220072, Минск, ул. Академическая 1, каб. 230, 228. Тел.: (+375 17) 378-18-39. E-mail: histbel1820@gmail.com

Заведующий отделом:
кандидат исторических наук, доцент
Новик Наталия Евгеньевна.

В отделе работают:
вед.н.с., к.и.н., доцент Анофренко Наталья Васильевна;
вед.н.с., к.и.н. Филатова Елена Николаевна;
ст.н.с., к.и.н., доцент Сокольчик Елена Эдвардовна;
ст.н.с., к.и.н. Хотеев Алексей Сергеевич;
н.с. Лишай Дмитрий Владимирович;
мл.н.с. Пышкало Екатерина Григорьевна.

Основные направления научных исследований:

  • определение правового статуса белорусских земель в составе Российской империи;
  • выявление основных тенденций политического, социально-экономического и культурного развития Беларуси в конце XVIII — начале ХХ вв.;
  • анализ структуры и деятельности органов охраны правопорядка на территории Беларуси, исследование явлений, которые представляли общественную опасность, и преступлений, наиболее характерных для социума конца XVIII — начала ХХ вв.;
  • выделение важнейших тенденций формирования образовательного пространства, роли в этом процессе государственной образовательной политики с характеристикой ее этапов и особенностей в отношении общеобразовательной и профессиональной школы в Беларуси;
  • исследование и популяризация региональной истории Беларуси.

Важнейшие результаты научных исследований отдела:

  • определены результаты деятельности имперских властей по интеграции белорусских земель в общероссийский политический организм; выявлены пути решения наиболее важных социальных, конфессиональных, культурных вопросов региона в их политическом измерении;
  • выделено три периода в общественно-политической жизни Беларуси во время ее вхождения в состав Российской империи: период преобладания на белорусских землях элементов общественно-политического строя бывшей Речи Посполитой (с конца XVIII в. до 1831 г.); период полной общественно-политической унификации региона и его интеграции в общероссийское политическое пространство (с 1831 г. до начала революции 1905 г.); период преобладания в общественно-политической жизни Беларуси элементов российской политической системы (1905—1917 гг.);
  • создана концепция социальной динамики белорусского общества; доказано, что государство более активно вмешивалась в модернизацию экономики и социальной структуры общества на территории Беларуси по сравнению с другими регионами империи; показано переходное (многослойное) состояние эволюции белорусского общества, в котором присутствовало переплетение элементов, характерных для буржуазного общества и сословной организации прежней эпохи;
  • определена степень воздействия эволюции коммуникационного и информационного пространства как составной части процесса модернизации на развитие различных отраслей экономики, распространение интенсивных форм производства, разрушение традиционного общества и сословного строя, повышение общего образовательного и культурного уровня населения Беларуси.

Важнейшие разработки отдела нашли отражение в ряде книжных изданий:

Самович А. Л. Белорусская книга Памяти Первой мировой войны 1914–1918 гг. Незабытые герои. Судьбы и подвиги: биографический справочник / Авт.-сост. А. Л. Самович. — Т. 1. А-Д, Минск: Изд-во «Колорград», 2023. — 480 с.
Справочник содержит сведения о судьбах и подвигах свыше 17000 уроженцев белорусской земли, принимавших участие в Первой мировой войне 1914—1918 гг. и отмеченных за свой ратный труд высокими боевыми наградами — Георгиевскими крестами и медалями (более 350 из них — кавалеры Георгиевского креста 1-й ст.). В приложении приводятся выдержки из Статута ордена Св. Великомученика и Победоносца Георгия. Основу кратких биографических очерков составили данные российских и белорусских архивов (РГВИА, РГВА, РГАВМФ, РГИА, НИАБ в Минске и НИАБ в Гродно). Издание рассчитано на широкий круг читателей, интересующихся военной историей Беларуси, уважающих свои родные корни и славные дела предков.
Хотеев А. Очерки из истории Брестской унии. — М.: Фонд «Историческая память», 2023. — 144 с.
Настоящие очерки представляют собой переработанное издание статей автора, опубликованных в газете «Воскресение» в 2018—2019 гг. Необходимость выпуска очерков отдельным изданием обусловлена тем, что в последние годы значительно возрос интерес к происхождению церковной унии, к внешним и внутренним обстоятельствам ее развития на белорусских землях. Многие вопросы истории Брестской унии остаются дискуссионными. По-разному, например, трактуются причины, приведшие кее заключению, место унии вбелорусской культуре, факторы, обусловившие воссоединение униатов с Русской Православной Церковью. Цель настоящих очерков — обратить внимание читателей на особенности заключения Брестской унии, обозначить определяющие тенденции ее развития и показать закономерность ее конца.
Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі (канец XVIII — пачатак XX ст.) / В. В. Яноўская [і інш.]; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.]; Нац. акад, навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — 2-е выд. — Мінск: Беларуская навука, 2023. — 684 с.
У манаграфіі раскрываюцца асноўныя тэндэнцыі сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў канцы XVIII — пачатку XX ст.: аграрная палітыка і эвалюцыйныя працэсы ў галіне сельскай гаспадаркі, развіццё прамысловасці і гарадоў, сацыяльная трансфармацыя беларускага грамадства, фарміраванне камунікацыйнай і інфармацыйнай прасторы, фарміраванне і развіццё фінансава-крэдытнай сістэмы, гандаль, прадпрымальніцтва і ўдзел замежных прадпрымальнікаў і фінансістаў у развіцці прамысловасці і транспарту. Прызначаецца для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — пачатку XX ст.
Беларусь, Свіслацкі край і Эдвард Вайніловіч (да 765-годдзя г. Свіслач): матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі, г. Свіслач, 13-14 жніўня 2021 г. / Ін-т гіст. НАН Беларусі; рэд. кал.: А. А. Кавалсня (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: ІВЦ «Мінфіна», 2021. — 456 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).
У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Ванніловічу (1847—1928), а таксама Свіслачы і Свіслацкаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важней-шыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Филатова, Е.Н. Белорусско-литовские земли в 1772—1860 гг.: человек и общество / Е. Н. Филатова. — Минск: Беларуская навука, 2021. — 335 с.
В работе предпринята попытка рассмотреть историю общества белорусско-литовских земель в период с 1772 по 1860 г., когда происходило изменение государственности, связанное с тремя русско-польскими войнами, и территория в результате трех разделов Речи Посполитой перешла к Российской империи. Целью исследования было показать, как этот переход повлиял на жизнь общества, структуру сословий, а также на судьбу конкретного рода, семьи, отдельных людей. В качестве исторического фона привлечены исследования по сословной, конфессиональной, гендерной, военной истории, этнографические исследования. Адресуется специалистам-историкам, обществоведам, преподавателям и студентам, а также всем читателям, интересующимся историей Беларуси.
Па родных мясцінах: зборнік даследчых прац настаўнікаў і навучэнцаў Іўеўскага і Глыбоцкага раёнаў / Нац. акад. навук Беларусі; Ін-т гісторыі НАН Беларусі; рэд. кал.: Н. Я. Новік [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: «ІВЦ Мінфіна», 2021. — 360 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).
Выданне змяшчае навукова-даследчыя працы настаўнікаў і навучэнцаў сярэдніх школ, пераможцаў конкурсу, які праводзіўся ў Іўеўскім і Глыбоцкім раёнах. Аўтары засяродзілі ўвагу на розных сюжэтах гісторыі сваёй малой Радзімы. Адрасуецца настаўнікам і навучэнцам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні айчыннай гісторыі.
30012014-1 Беларусь, Глыбоцкі край і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы навукова-нрактычнай канферэнцыі, г. Глыбокае, 25 верас. 2020 г. / Ін-т гіст. НАН Беларусі; рэд. кал.: А. А. Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск : ІВЦ «Мінфіна», 2020. — 460 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).

У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847—1928), а таксама Глыбокаму і Глыбоцкаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.

30012014-1 Жизнь и деятельность академика Е. Ф. Карского: сб. док. и материалов. В 2 ч. Ч. 1. Проблемы истории и культуры Беларуси в документальном наследии Е. Ф. Карского. Материалы семьи / сост. части А. В. Унучек [и др.]; отв. ред. Л. Д. Бондарь [и др.] ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории, Санкт-Петерб. ф-л Арх. Рос. акад. наук. — Минск : Беларуская навука, 2020. — 442 л.

В сборник включены документы и материалы, освещающие проблемы истории и культуры Беларуси в документальном наследии выдающегося белорусоведа академика Е. Ф. Карского (1860—1931). Основу сборника составляют документы и материалы из Санкт-Петербургского филиала Архива Российской академии наук. Представлены также документы и материалы из Национального исторического архива Беларуси, Национального архива Беларуси, Белорусского государственного архива-музея литературы и искусства. Большинство документов впервые вводятся в научный оборот и отражают сложный процесс становления белорусоведения как науки, формирования представлений о пределах распространения белорусского языка, границах Беларуси и других важных аспектах национального вопроса. Для всех, кто интересуется историей и культурой Беларуси.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі (канец XVIII — пачатак XX ст.) / В. В. Яноўская [і інш.] ; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — Мінск : Беларуская навука, 2020. — 684 с.
У манаграфіі раскрываюцца асноўныя тэндэнцыі сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў канцы XVIII — пачатку XX ст.: аграрная палітыка і эвалюцыйныя працэсы ў галіне сельскай гаспадаркі, развіццё прамысловасці і гарадоў, сацыяльная трансфармацыя беларускага грамадства, фарміраванне камунікацыйнай і інфармацыйнай прасторы, фарміраванне і развіццё фінансава-крэдытнай сістэмы, гандаль, прадпрымальніцтва і ўдзел замежных прадпрымальнікаў і фінансістаў у развіцці прамысловасці і транспарту. Прызначаецца для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — пачатку XX ст.
Беларусь, Іўеўскі край і Эдвард Вайніловіч: матэрыя-лы навукова-практычнай канферэнцыі, Іўе, 13 верас. 2019 г. / Ін-т гіст. НАІІ Бсларусі; рэд. кал.: А. А. Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: «ІВЦ Мінфіна», 2019. — 308 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).
У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847-1928), а таксама Іўю і Іўеўскаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасусцца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Беларусь, Клецкі край і Эдвард Вайніловіч: матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі, Клецк, 21 верас. 2018 г. / Ін-т гіст. НАН Беларусі; рэд. кал.: А. А. Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: ІВЦ «Мінфіна», 2019. — 270 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»)
У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847—1928), а таксама Клецку і Клецкаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
История белорусской государственности. В 5 т. Т. 2. Белорусская государственность в период Российской империи (конец XVIII — начало XX в.) / Н.В. Смехович [и др.] ; отв. ред. тома: Н.В. Смехович, А.В. Унучек, Е.Н. Филатова ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории. — Минск : Беларуская навука, 2019. — 413 с.
Во втором томе «Истории белорусской государственности» глубоко и всесторонне изучен и охарактеризован государственно-правовой статус белорусских земель в составе Российской империи; рассмотрены основные этапы и особенности, присущие формированию белорусской нации; определено содержание белорусской национальной идеи; отражена политика правительства российского государства в отношении белорусского народа; исследованы закономерности в борьбе белорусских политических партий и организаций за реализацию идеи национальной государственности. Коллективная монография рассчитана на широкий круг читателей: профессиональных историков, преподавателей высших учебных заведений и средних школ, студенческую и учащуюся молодежь, рекомендуется для использования в научно-исследовательской работе и учебном процессе.
Грамадска-палітычнае жыццё ў Беларусі, 1772—1917 гг. / А. У. Унучак [і інш.]; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — Мінск: Беларуская навука, 2018. — 573 с.
Выданне прысвечана грамадска-палітычнаму жыццю Беларусі ў перыяд знаходжання ў складзе Расійскай імперыі. Паказана эвалюцыя дзяржаўна-прававога статусу беларуска-літоўскіх зямель у складзе Расійскай імперыі, прааналізаваны адносіны тагачаснага беларускага грамадства да палітыкі ўлад, прасочаны працэсы станаўлення і кансалідацыі грамадскіх і нацыянальных рухаў. У кнізе прадстаўлены вынікі навуковага асэнсавання палітычнага становішча нашых зямель у перыяд 1772—1917 гг. Прызначана для шырокага кола чытачоў, якія цікавяцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — пачатку XX ст.
Беларусь, Слуцкі край і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі, Слуцк — Мінск, 22-23 верасня 2017 г. / Інстытут гісторыі НАН Беларусі [і інш.]; рэдкал.: А.А.Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]. — Мінск : Медысонт, 2018. — 416 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»)
У зборніку змешчаны даследванні беларускіх і польскіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы ХІХ — першай трэці ХХ ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847—1928), а таксама Слуцку і Слуцкаму краю. На фоне гістарычных катаклізмаў як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага суайчынніка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам ВНУ, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Беларусь, Нясвіжскі край і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы навук.-практ. канф., г. Нясвіж, 26 жніўня 2016 г. / Інстытут гісторыі НАН Беларусі; рэдкал.: А.А.Каваленя (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск : Медысонт, 2016. — 244 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»)

У зборніку змешчаны даследванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы ХІХ — першай трэці ХХ ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847—1928), а таксама Нясвіжу і Нясвіжскаму краю. На фоне гістарычных катаклізмаў як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка.
Адрасуецца вучоным, выкладчыкам ВНУ, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.

05032014-1 Беларусь, Капыльшчына і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы навук.-практ. канф. (г. Капыль, 14 лістап. 2015) / уклад.: А.У.Унучак, У.С.Пуцік, Н.В.Анофранка. — Мінск : Медысонт, 2016. — 218 с.
У зборніку змешчаны даследаваннібеларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы ХIX — першай трэці ХХ ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847—1928). На фоне гістарычных катаклізмаў як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка.
Адрасуецца вучоным, выкладчыкам ВНУ, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Мінулае і сучаснасць Свіслацкага краю : зб. навук. арт. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.] ; А. У. Унучак (адк. рэд.). — Мінск : Беларуская навука, 2018. — 271 с. — (Беларусь праз прызму рэгіянальнай гісторыі)
У зборніку змешчаны вынікі даследаванняў, прысвечаных гісторыі горада Свіслачы Гродзенскай вобласці і Свіслацкага краю. Адрасуецца вучоным, студэнтам, настаўнікам, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні гісторыі Беларусі.
05032014-1 Анофранка, Н. В. Дваранкі беларуска-літоўскіх губерняў у канцы XVIII — першай палове XIX ст. / Н. В. Анофранка. — Мінск : Беларуская навука, 2016. — 219 с.
У манаграфіі разгледжаны шляхі інтэграцыі прадстаўніц вышэйшага саслоўя былой Рэчы Паспалітай у склад дваранства Расійскай імперыі; выяўлены агульныя і рэгіянальныя тэндэнцыі развіцця шлюбна-сямейнай сферы ў беларуска-літоўскіх губернях; прааналізавана спецыфіка жаночай адукацыі; раскрыты прычыны і формы праяўлення грамадскай і палітычнай актыўнасці прадстаўніц дваранскага саслоўя.
Прызначаецца для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — першай паловы XIX ст.
05032014-1 Паўстанне 1863—1864 гг. у Польшчы, Беларусі, Літве і Украіне: гісторыя і памяць: зб. навук. арт. / уклад.: В.В. Яноўская, А.У. Унучак, А.Э. Фірыновіч; рэдкал.: А.А. Каваленя [і інш.]; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — Мінск: Беларус. навука, 2014. — 427 с.
05032014-1 Конфессиональная политика царского правительства в Беларуси. 1772—1860 гг. — Минск: Белорус. наука, 2006. — 191 с.