Department of History of Belarus of the late 18th and early 20th centuries

In the composition Center of History of Belarus of the end of XVIII — XXI centuries

The department was established in November 2005 as a department of the history of the Belarusian statehood, in 2016 — the Department of the History of modern Belarus, since 2021 — renamed.
Kontakt: Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus, 220072, Minsk, str. Akademicheskaya, 1, room. 230, 228. Tel.: (+375 17) 378-18-39. E-mail: histbel1820@gmail.com

Head of the department:
Cand. Hist. Sc., assistant professor Natallia E. Novik.

The staff members of the department include:
Natallia V. Anofranka, PhD, assis. prof., leading researcher;
Elena N. Filatova, PhD, leading researcher;
Alena E. Sakolchyk, PhD, assis. prof., chief researcher;
Aliaksiej S. Chaciejeu, PhD, chief researcher;
Dzmitry U. Lishai, researcher;
Kaciaryna G. Pishkalo, junior researcher.

The main directions of scien-tific research of the department:

  • determination of the legal status of the Belarusian lands within the Russian Empire;
  • identification of the main trends of political, socio-economic and cultural development of Belarus in the late XVIII — early XX centuries.;
  • analysis of the structure and activity of law enforcement agencies on the territory of Belarus, study of phenomena that posed a public danger and crimes most characteristic of society in the late XVIII — early XX centuries;
  • identification of the most important trends in the formation of the educational space, the role in this process of state educational policy with a description of its stages and features in relation to secondary and vocational schools in Belarus;
  • research and popularization of the regional history of Belarus.

The major results of scientii c research of the department:

  • the results of the activity of the imperial authorities on the integration of the Belarusian lands into the all-Russian political body were determined; identified ways to address the most important social, religious, cultural issues of the region in their political dimension;
  • three periods of social and political life of Belarus during its joining the Russian Empire are singled out: the period of predominance of elements of the socio-political system of the former Rzeczpospolita in the Belarusian lands (from the end of the 18th century to 1831); the period of complete socio-political unification of the region and its integration into the all-Russian political space (from 1831 to the beginning of the 1905 revolution); the period of predominance in the socio-political life of Belarus of the elements of the Russian political system (1905–1917);
  • the concept of social dynamics of the Belarusian society is developed; it has been proved that the state intervened more actively in the modernization of the economy and social structure of society on the territory of Belarus in comparison with other regions of the empire; the transitional (multilayered) state of the evolution of the Belarusian society is shown, in which there was an intertwining of the elements characteristic of the bourgeois society and the class organization of the previous epoch;
  • the degree of influence of the evolution of communication and information space as an integral part of the modernization process on the development of various sectors of the economy, the spread of intensive forms of production, the destruction of traditional society and class system, raising the general educational and cultural level of Belarus.

The most important results of the department are reflected in a number of book publications:

Самович А. Л. Белорусская книга Памяти Первой мировой войны 1914–1918 гг. Незабытые герои. Судьбы и подвиги: биографический справочник / Авт.-сост. А. Л. Самович. — Т. 1. А-Д, Минск: Изд-во «Колорград», 2023. — 480 с.
Справочник содержит сведения о судьбах и подвигах свыше 17000 уроженцев белорусской земли, принимавших участие в Первой мировой войне 1914–1918 гг. и отмеченных за свой ратный труд высокими боевыми наградами — Георгиевскими крестами и медалями (более 350 из них — кавалеры Георгиевского креста 1-й ст.). В приложении приводятся выдержки из Статута ордена Св. Великомученика и Победоносца Георгия. Основу кратких биографических очерков составили данные российских и белорусских архивов (РГВИА, РГВА, РГАВМФ, РГИА, НИАБ в Минске и НИАБ в Гродно). Издание рассчитано на широкий круг читателей, интересующихся военной историей Беларуси, уважающих свои родные корни и славные дела предков.
Хотеев А. Очерки из истории Брестской унии. — М.: Фонд «Историческая память», 2023. — 144 с.
Настоящие очерки представляют собой переработанное издание статей автора, опубликованных в газете «Воскресение» в 2018–2019 гг. Необходимость выпуска очерков отдельным изданием обусловлена тем, что в последние годы значительно возрос интерес к происхождению церковной унии, к внешним и внутренним обстоятельствам ее развития на белорусских землях. Многие вопросы истории Брестской унии остаются дискуссионными. По-разному, например, трактуются причины, приведшие кее заключению, место унии вбелорусской культуре, факторы, обусловившие воссоединение униатов с Русской Православной Церковью. Цель настоящих очерков — обратить внимание читателей на особенности заключения Брестской унии, обозначить определяющие тенденции ее развития и показать закономерность ее конца.
Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі (канец XVIII — пачатак XX ст.) / В. В. Яноўская [і інш.]; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.]; Нац. акад, навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — 2-е выд. — Мінск: Беларуская навука, 2023. — 684 с.
У манаграфіі раскрываюцца асноўныя тэндэнцыі сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў канцы XVIII — пачатку XX ст.: аграрная палітыка і эвалюцыйныя працэсы ў галіне сельскай гаспадаркі, развіццё прамысловасці і гарадоў, сацыяльная трансфармацыя беларускага грамадства, фарміраванне камунікацыйнай і інфармацыйнай прасторы, фарміраванне і развіццё фінансава-крэдытнай сістэмы, гандаль, прадпрымальніцтва і ўдзел замежных прадпрымальнікаў і фінансістаў у развіцці прамысловасці і транспарту. Прызначаецца для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — пачатку XX ст.
Беларусь, Свіслацкі край і Эдвард Вайніловіч (да 765-годдзя г. Свіслач): матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі, г. Свіслач, 13-14 жніўня 2021 г. / Ін-т гіст. НАН Беларусі; рэд. кал.: А. А. Кавалсня (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: ІВЦ «Мінфіна», 2021. — 456 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).
У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Ванніловічу (1847–1928), а таксама Свіслачы і Свіслацкаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важней-шыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Филатова, Е.Н. Белорусско-литовские земли в 1772–1860 гг.: человек и общество / Е. Н. Филатова. — Минск: Беларуская навука, 2021. — 335 с.
В работе предпринята попытка рассмотреть историю общества белорусско-литовских земель в период с 1772 по 1860 г., когда происходило изменение государственности, связанное с тремя русско-польскими войнами, и территория в результате трех разделов Речи Посполитой перешла к Российской империи. Целью исследования было показать, как этот переход повлиял на жизнь общества, структуру сословий, а также на судьбу конкретного рода, семьи, отдельных людей. В качестве исторического фона привлечены исследования по сословной, конфессиональной, гендерной, военной истории, этнографические исследования. Адресуется специалистам-историкам, обществоведам, преподавателям и студентам, а также всем читателям, интересующимся историей Беларуси.
Па родных мясцінах: зборнік даследчых прац настаўнікаў і навучэнцаў Іўеўскага і Глыбоцкага раёнаў / Нац. акад. навук Беларусі; Ін-т гісторыі НАН Беларусі; рэд. кал.: Н. Я. Новік [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: «ІВЦ Мінфіна», 2021. — 360 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).
Выданне змяшчае навукова-даследчыя працы настаўнікаў і навучэнцаў сярэдніх школ, пераможцаў конкурсу, які праводзіўся ў Іўеўскім і Глыбоцкім раёнах. Аўтары засяродзілі ўвагу на розных сюжэтах гісторыі сваёй малой Радзімы. Адрасуецца настаўнікам і навучэнцам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні айчыннай гісторыі.
30012014-1 Беларусь, Глыбоцкі край і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы навукова-нрактычнай канферэнцыі, г. Глыбокае, 25 верас. 2020 г. / Ін-т гіст. НАН Беларусі; рэд. кал.: А. А. Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск : ІВЦ «Мінфіна», 2020. — 460 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).

У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847–1928), а таксама Глыбокаму і Глыбоцкаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.

30012014-1 Жизнь и деятельность академика Е. Ф. Карского: сб. док. и материалов. В 2 ч. Ч. 1. Проблемы истории и культуры Беларуси в документальном наследии Е. Ф. Карского. Материалы семьи / сост. части А. В. Унучек [и др.]; отв. ред. Л. Д. Бондарь [и др.] ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории, Санкт-Петерб. ф-л Арх. Рос. акад. наук. — Минск : Беларуская навука, 2020. — 442 л.

В сборник включены документы и материалы, освещающие проблемы истории и культуры Беларуси в документальном наследии выдающегося белорусоведа академика Е. Ф. Карского (1860–1931). Основу сборника составляют документы и материалы из Санкт-Петербургского филиала Архива Российской академии наук. Представлены также документы и материалы из Национального исторического архива Беларуси, Национального архива Беларуси, Белорусского государственного архива-музея литературы и искусства. Большинство документов впервые вводятся в научный оборот и отражают сложный процесс становления белорусоведения как науки, формирования представлений о пределах распространения белорусского языка, границах Беларуси и других важных аспектах национального вопроса. Для всех, кто интересуется историей и культурой Беларуси.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі (канец XVIII — пачатак XX ст.) / В. В. Яноўская [і інш.] ; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — Мінск : Беларуская навука, 2020. — 684 с.
У манаграфіі раскрываюцца асноўныя тэндэнцыі сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў канцы XVIII — пачатку XX ст.: аграрная палітыка і эвалюцыйныя працэсы ў галіне сельскай гаспадаркі, развіццё прамысловасці і гарадоў, сацыяльная трансфармацыя беларускага грамадства, фарміраванне камунікацыйнай і інфармацыйнай прасторы, фарміраванне і развіццё фінансава-крэдытнай сістэмы, гандаль, прадпрымальніцтва і ўдзел замежных прадпрымальнікаў і фінансістаў у развіцці прамысловасці і транспарту. Прызначаецца для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — пачатку XX ст.
Беларусь, Іўеўскі край і Эдвард Вайніловіч: матэрыя-лы навукова-практычнай канферэнцыі, Іўе, 13 верас. 2019 г. / Ін-т гіст. НАІІ Бсларусі; рэд. кал.: А. А. Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: «ІВЦ Мінфіна», 2019. — 308 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»).
У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847-1928), а таксама Іўю і Іўеўскаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасусцца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Беларусь, Клецкі край і Эдвард Вайніловіч: матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі, Клецк, 21 верас. 2018 г. / Ін-т гіст. НАН Беларусі; рэд. кал.: А. А. Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]; У. С. Пуцік (адк. рэд.). — Мінск: ІВЦ «Мінфіна», 2019. — 270 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»)
У зборніку змешчаны даследаванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы XIX — першай трэці XX ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847–1928), а таксама Клецку і Клецкаму краю. На фоне гістарычных падзей як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам устаноў вышэйшай адукацыі, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
История белорусской государственности. В 5 т. Т. 2. Белорусская государственность в период Российской империи (конец XVIII — начало XX в.) / Н.В. Смехович [и др.] ; отв. ред. тома: Н.В. Смехович, А.В. Унучек, Е.Н. Филатова ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории. — Минск : Беларуская навука, 2019. — 413 с.
Во втором томе «Истории белорусской государственности» глубоко и всесторонне изучен и охарактеризован государственно-правовой статус белорусских земель в составе Российской империи; рассмотрены основные этапы и особенности, присущие формированию белорусской нации; определено содержание белорусской национальной идеи; отражена политика правительства российского государства в отношении белорусского народа; исследованы закономерности в борьбе белорусских политических партий и организаций за реализацию идеи национальной государственности. Коллективная монография рассчитана на широкий круг читателей: профессиональных историков, преподавателей высших учебных заведений и средних школ, студенческую и учащуюся молодежь, рекомендуется для использования в научно-исследовательской работе и учебном процессе.
Грамадска-палітычнае жыццё ў Беларусі, 1772–1917 гг. / А. У. Унучак [і інш.]; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — Мінск: Беларуская навука, 2018. — 573 с.
Выданне прысвечана грамадска-палітычнаму жыццю Беларусі ў перыяд знаходжання ў складзе Расійскай імперыі. Паказана эвалюцыя дзяржаўна-прававога статусу беларуска-літоўскіх зямель у складзе Расійскай імперыі, прааналізаваны адносіны тагачаснага беларускага грамадства да палітыкі ўлад, прасочаны працэсы станаўлення і кансалідацыі грамадскіх і нацыянальных рухаў. У кнізе прадстаўлены вынікі навуковага асэнсавання палітычнага становішча нашых зямель у перыяд 1772–1917 гг. Прызначана для шырокага кола чытачоў, якія цікавяцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — пачатку XX ст.
Беларусь, Слуцкі край і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі, Слуцк — Мінск, 22-23 верасня 2017 г. / Інстытут гісторыі НАН Беларусі [і інш.]; рэдкал.: А.А.Каваленя (навук. рэд.) [і інш.]. — Мінск : Медысонт, 2018. — 416 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»)
У зборніку змешчаны даследванні беларускіх і польскіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы ХІХ — першай трэці ХХ ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847–1928), а таксама Слуцку і Слуцкаму краю. На фоне гістарычных катаклізмаў як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага суайчынніка. Адрасуецца вучоным, выкладчыкам ВНУ, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Беларусь, Нясвіжскі край і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы навук.-практ. канф., г. Нясвіж, 26 жніўня 2016 г. / Інстытут гісторыі НАН Беларусі; рэдкал.: А.А.Каваленя (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск : Медысонт, 2016. — 244 с. — (Серыя «Беларусь і Эдвард Вайніловіч»)

У зборніку змешчаны даследванні беларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы ХІХ — першай трэці ХХ ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847–1928), а таксама Нясвіжу і Нясвіжскаму краю. На фоне гістарычных катаклізмаў як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка.
Адрасуецца вучоным, выкладчыкам ВНУ, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.

05032014-1 Беларусь, Капыльшчына і Эдвард Вайніловіч : матэрыялы навук.-практ. канф. (г. Капыль, 14 лістап. 2015) / уклад.: А.У.Унучак, У.С.Пуцік, Н.В.Анофранка. — Мінск : Медысонт, 2016. — 218 с.
У зборніку змешчаны даследаваннібеларускіх навукоўцаў, спецыялістаў па гісторыі Беларусі другой паловы ХIX — першай трэці ХХ ст., прысвечаныя выдатнай асобе, рэфарматару, патрыёту сваёй Айчыны Эдварду Вайніловічу (1847–1928). На фоне гістарычных катаклізмаў як у Беларусі, так і за яе межамі адлюстраваны важнейшыя вехі з жыцця і дзейнасці нашага земляка.
Адрасуецца вучоным, выкладчыкам ВНУ, настаўнікам школ, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні амаль забытых старонак з гісторыі нашай Бацькаўшчыны.
Мінулае і сучаснасць Свіслацкага краю : зб. навук. арт. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі; рэдкал.: В. В. Даніловіч (гал. рэд.) [і інш.] ; А. У. Унучак (адк. рэд.). — Мінск : Беларуская навука, 2018. — 271 с. — (Беларусь праз прызму рэгіянальнай гісторыі)
У зборніку змешчаны вынікі даследаванняў, прысвечаных гісторыі горада Свіслачы Гродзенскай вобласці і Свіслацкага краю. Адрасуецца вучоным, студэнтам, настаўнікам, краязнаўцам і ўсім тым, хто зацікаўлены ў вывучэнні гісторыі Беларусі.
05032014-1 Анофранка, Н. В. Дваранкі беларуска-літоўскіх губерняў у канцы XVIII – першай палове XIX ст. / Н. В. Анофранка. — Мінск : Беларуская навука, 2016. — 219 с.
У манаграфіі разгледжаны шляхі інтэграцыі прадстаўніц вышэйшага саслоўя былой Рэчы Паспалітай у склад дваранства Расійскай імперыі; выяўлены агульныя і рэгіянальныя тэндэнцыі развіцця шлюбна-сямейнай сферы ў беларуска-літоўскіх губернях; прааналізавана спецыфіка жаночай адукацыі; раскрыты прычыны і формы праяўлення грамадскай і палітычнай актыўнасці прадстаўніц дваранскага саслоўя.
Прызначаецца для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй Беларусі канца XVIII — першай паловы XIX ст.
05032014-1 Паўстанне 1863–1864 гг. у Польшчы, Беларусі, Літве і Украіне: гісторыя і памяць: зб. навук. арт. / уклад.: В.В. Яноўская, А.У. Унучак, А.Э. Фірыновіч; рэдкал.: А.А. Каваленя [і інш.]; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі. — Мінск: Беларус. навука, 2014. — 427 с.
05032014-1 Конфессиональная политика царского правительства в Беларуси. 1772–1860 гг. — Минск: Белорус. наука, 2006. — 191 с.