Отдел археологии Средних веков и Нового времени

• • археологические разведки и раскопки памятников археологии эпохи средневековья и Нового времени;
• • культурно-хронологическая идентификация археологических древностей эпохи средневековья и Нового времени;
• • этническая история белорусских земель на основе археологических источников;
• • социально-экономическое развитие древнерусских княжеств на белорусских землях в эпоху средневековья и Нового времени на основании археологических данных;
• • особенности систем расселения, материальной и духовной культуры населения белорусских земель в эпоху средневековья и Нового времени на основании археологических данных;
• • проведение охранных археологических исследований в зонах земляных и строительных работ;
• • инвентаризация и разработка зон охраны археологических памятников, включенных в Список историко-культурных ценностей Республики Беларусь.

Важнейшие результаты научных исследований отдела:

• • на основе анализа археологических и письменных источников изложена история древних белорусских городов (Полоцк, Лукомль, археологический комплекс на р. Менка, Туров, Пинск, Брест и др.) и замков (Глуск, Свислочь), изучены топография, планировка, массовая застройка, особенности материальной и духовной культуры;
• • разработана этническая история Северной, Центральной и Южной Беларуси, обоснован тезис о синхронном формировании кривичского и дреговичского племенных княжений;
• • в изучении систем расселения выделены наиболее влиятельные факторы эпохи средневековья и Нового времени, определена стадиальность возникновения системы расселения, отмечена непосредственная связь локальных групп расселения (агломераций) с волостями эпохи ВКЛ;
• • введены в научный оборот археологические материалы, отражающие повседневную жизнь средневекового населения на белорусских землях.

Важнейшие разработки отдела нашли отражение в ряде научных статей, а также в монографиях:

	Лепельскі край: гісторыя, культура, людзі: зб. навук. арт. па выніках IX навук.-практ. канф. «Лепельскія чытанні» (15—16 кастр. 2021 г.) / Нац. акад, навук Беларусі, Ін-т гісторыі ; уклад., навук. рэд. М. В. Клімаў. — Мінск: Беларуская навука, 2023. — 297 с. (Беларусь праз прызму рэгіянальнай гісторыі) Зборнік працягвае серию выданняў, такіх як зборнікі артыкулаў «Лепельскія чытанні», «Лепельшчына», прысвечаных археалогіі, гісторыі, этналогіі і культуры Лепельскага краю. Артыкулы, змеіпчаныя ў зборніку, адлюстроўваюць даследаванні ўдзельнікаў IX навукова-практычнай канферэнцыі «Лепельскія чытанні», што адбылася 15—16 кастрычніка 2021 г. Выданне будзе карысным навукоўцам, краязнаўцам, настаўнікам школ і ўсім, хто цікавіцца гісторыка-культурнай спадчынай Беларусі (Спампаваць змест).
	Матэрыялы па археалогіі Беларусі / Гал. рэд.: В.М. Ляўко. — Вып. 32. — Мінск: Беларуская навука, 2022. — 253 c. У чарговым выданні Інстытута гісторыі НАН Беларусі прадстаўлены навуковыя артыкулы і матэрыялы, прысвечаныя палявым палявым дасдедаванням археалагічных помнікаў перыяду каменнага і бронзавага вякоў, жалезнага веку, Сярэдневякоўя, Новага і Навейшага часу. Зборнік навуковых прац разлічаны на археолагаў, гісторыкаў, краязнаўцаў, музейных работнікаў, настаўнікаў і ўсіх тых, хто любіць старажытную гісторыю, цікавіцца матэрыяльнай і духоўнай культурай нашых далёкіх продкаў.
	Расонскі край: гісторыя, культура, людзі: да 100-годдзя з дня нараджэння П. М. Машэрава : зб. навук. арт. / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі; навук. рэд. М. В. Клімаў. — Мінск : Беларуская навука, 2020. — 227 с. : іл. — (Беларусь праз прызму рэгіянальнай гісторыі). У зборніку разгледжаны пытанні, звязаныя з археалогіяй і гісторыяй г.п. Расоны і Расонскага краю ад старажытнасці да нашых дзён. Змешчаны апошнія вынікі археалагічных і этналагічных даследаванняў на тэрыторыі Расоншчыны. Асобна ў зборніку прадстаўлены тэма жыцця і дзейнасці П. М. Машэрава, а таксама падзеі Вялікай Айчыннай вайны. Разлічана на навукоўцаў, краязнаўцаў, настаўнікаў школ і працаўнікоў культуры. Выданне карысна ўсім тым, хто цікавіцца культурна-гістарычнай спадчынай нашай краіны і вывучае рэгіянальную гісторыю.
	Матэрыялы па археалогіі Беларусі. Даследаванне беларускіх старажытнасцей (да 80-годдзя з дня нараджээння) / Гал. рэд.: В.М. Ляўко. — Вып. 31. — Мінск: Беларуская навука, 2020. — 219 c. У чарговым выданні Інстытута гісторыі НАН Беларусі прадстаўлены навуковыя артыкулы па праблемах методыкі даследаванняў, вывучэння асобных помнікаў розных эпох, а таксама матэрыялы і звесткі аб палявых працах на археалагічных аб’ектах Беларусі. Зборнік навуковых прац разлічаны на археолагаў, гісторыкаў, краязнаўцаў, музейных работнікаў, настаўнікаў і ўсіх тых, хто любіць старажытную гісторыю, цікавіцца матэрыяльнай і духоўнай культурай нашых далёкіх продкаў.
	Лысенко, П.Ф. Материальная культура городов Туровской земли (Х—ХIII вв.) / П. Ф. Лысенко ; Национальная академия наук Беларуси, Институт истории. — Минск: Беларуская навука, 2020. — 179 с. Монография обобщает материалы по экономическому развитию древнейших городов Туровской земли в Х—ХIII вв., выявленные археологическими исследованиями центральной и южной Беларуси (Туров, Пинск, Берестье, Давыд-Городок, Клецк, Слуцк, Рогачёв, Мозырь). Многолетние исследования широкой площадью создали новую убедительную базу для высокой оценки уровня экономического развития южных и центральных районов современной Беларуси, ставшей основой политического, социального и культурного развития Туровской земли. Предназначена научным сотрудникам, преподавателям и студентам учреждений высшего образования, всем интересующимся историей Беларуси.
	Войтехович, А.В. Погребальный обряд населения Полоцкой земли в Х-ХII вв. / А. В. Войтехович; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории. — Минск: Беларуская навука, 2019. — 269 с. В монографии рассматриваются погребальные традиции населения Полоцкой земли в раннем средневековье. Основным источником исследования являются материалы археологических раскопок курганных могильников и первых храмов. Показаны различные аспекты обряда кремации и ингумации, затрагиваются вопросы соотношения языческого и христианского мировоззрения, классифицируется погребальный инвентарь. Особое внимание уделяется взаимосвязи форм погребального обряда с социально-политическими и идеологическими сдвигами, которые происходили на территории Полоцкой земли в Х—ХII вв. Рассчитана на археологов, историков, краеведов, музейных работников, учителей и всех тех, кто любит древнюю историю и интересуется материальной и духовной культурой наших предков.
	Клімаў, М. В. Археалагічны комплекс Лучна-1 у акрузе Полацка (ХІ—ХVІ стст.) / М. В. Клімаў. — Мінск: Беларуская навука, 2019. — 567 с. Манаграфія прысвечана вынікам даследаванняў помніка Лучна-1 у акрузе Полацка, які з XI па XVI ст. уключаў комплексы феадальных сядзіб (I, II, III) і грунтавых могільнікаў (I, II). Асобна адлюстраваны пытанні развіцця матэрыяльнай культуры, сацыяльных адносін феадальнага грамадства ХІ-ХVІ стст. Даследаванне дазваляе дапоўніць уяўленне аб гісторыі Полацка і яго акругі. Разлічана на прафесійных археолагаў, этнолагаў, гісторыкаў, выкладчыкаў ВНУ.
	Ганецкая, I.У. Глускі замак у святле археалагічных даследаванняў і пісьмовых крыніц / I. У. Ганецкая. — Мінск: Беларуская навука, 2018. — 415 с. У кнізе асвятляюцца розныя аспекты гісторыі Глускага замка. На аснове аналізу археалагічных матэрыялаў і сведчанняў пісьмовых крыніц замак паказаны як складаная шматфункцыянальная сістэма. Разлічана на археолагаў, гісторыкаў, выкладчыкаў, а таксама краязнаўцаў і ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй Беларусі.
	Лысенко, П.Ф. Древний Пинск: XI–XIII вв. – Пинск: Пинская региональная типография, 2017. – 174 с.: ил. – (3-е издание доп.). В книге рассматриваются происхождение названия города Пинска, время его первого летописного упоминания. По летописным сообщениям излагается его политическая история. По материалам археологических исследований определяется его историческая топография, планировка, застройка, реконструируется внешний вид города и занятия населения. Написана в популярной форме, хорошо иллюстрирована. Рассчитана на широкого читателя.
	Штыхаў, Г.В. Узнікненне Лагойска : гісторыка-археалагічны нарыс / Г.В.Штыхаў. — Мінск : Беларуская навука, 2015. — 106 с. У кнізе на падставе пісьмовых і археалагічных крыніц прадстаўляецца гісторыя Лагойска, які ўпершыню ўзгаданы ў 1078 г., аднаго з старажытнейшых усходнеславянскіх гарадоў на тэрыторыі Беларусі. Аўтарам падрабязна ахарактарызавана гісторыя вывучэння помніка, яго знешнеэканамічныя сувязі, пададзены разгляд матэрыяльнай і духоўнай культуры яго жыхароў. У рабоце прадстаўлены аналіз матэрыялаў з раскопак курганных могільнікаў Лагойшчыны, якія ажыццяўляліся ў ХІХ ст. братамі Тышкевічамі, а таксама матэрыялы вывучэння археалагічнага комплексу на р. Лагазінка. Адрасавана археолагам, гісторыкам-медыявістам, аматарам гісторыі.
	Штыхов Г.В. Лукомль: археологический комплекс железного века и средневековья. — Минск: Беларус. навука, 2014 . — 167 с.