Новости (март, 2022 г.)
>>Новости (декабрь 2022 г.)
>>Новости (ноябрь 2022 г.)
>>Новости (октябрь 2022 г.)
>>Новости (сентябрь 2022 г.)
>>Новости (август 2022 г.)
>>Новости (июль 2022 г.)
>>Новости (июнь 2022 г.)
>>Новости (май 2022 г.)
>>Новости (апрель 2022 г.)
31 марта 2022 г.
Шумилов: пришло время говорить о преступлениях нацистов открыто
В последние десятилетия в соседней Украине стали обыденностью марши в честь Степана Бандеры, в Польше ежегодно в позитивном контексте вспоминают Ромуальда Райса. Белорусский МИД неоднократно направлял ноты протеста руководству этих стран. Любому здравомыслящему человеку очевидно: идет поддержка «героев-убийц», от рук которых в том числе пострадали мирные белорусы. И поляки, и украинцы. Почему в наше время возможны подобные проявления неуважения к прошлому в принципе?
— Факты геноцида белорусского народа военного и послевоенного периодов не в полной мере известны современному поколению, что создает питательную среду для возрождения идей неонацизма, противоправной деятельности под символикой нацистских пособников, — считает ведущий научный сотрудник Центра всеобщей истории, международных отношений и геополитики Института истории НАН Беларуси, кандидат военных наук Вячеслав Шумилов.
Здравомыслящие люди не должны молчать и не молчат. Вячеслав Шумилов напомнил, как Посольство Беларуси в Украине 3 января направило в украинский МИД ноту протеста из-за марша националистов, приуроченного ко дню рождения Степана Бандеры и прошедшего в Киеве. Наши дипломаты заявили, что «при молчаливом попустительстве властей Украины» в марше участвовали активисты «беглой белорусской экстремистской оппозиции под символикой белорусских коллаборационистов и прислужников Третьего рейха». Между тем, марш широко освещали украинские СМИ, в том числе на общенациональных каналах телевидения.
— Досадно, что в современных странах Восточной Европы, особенно в Украине, республиках Прибалтики и Польше, продолжается реабилитация военных преступников самых разных мастей — от коллаборационистов, воевавших на стороне гитлеровской Германии, до участников различных националистических формирований. К примеру, в польском городе Гайновка, расположенном в Подляском воеводстве, где, кстати, проживает 96,6 % всех польских белорусов, регулярно проходят Марши «памяти отверженных солдат» (тех, которые входили в Армию Крайову (АК)). Участники несут плакаты с изображением Ромуальда Райса («Бурого») — одного из командиров АК. Он был не просто полевым командиром, а жестоким карателем и получил печальную известность именно убийствами белорусов, — говорит Вячеслав Шумилов.
Чествование в Польше «отверженных солдат» и персонально Райса осуждается белорусами, ведь это неприкрытое потворствование героизации нацизма. Недалеко от поляков и украинцев ушли латыши: там реабилитировали Герберта Цукурса, который в годы гитлеровской оккупации Риги уничтожал евреев.
— Все эти действия не остаются незамеченными и требуют честного взгляда на Великую Отечественную войну. Конечно, краеугольным камнем здания нашей исторической памяти будет именно правдивое восприятие тех событий, обнародование новых, ранее неизвестных, замалчиваемых фактов, — подчеркивает историк. — Это уже происходит на примере расследования преступлений, связанных с геноцидом белорусского народа. Мы без лишней политкорректности стали называть имена преступников, многие из которых до сих пор живы и даже являются «героями» в некоторых соседних странах. В какой-то момент наше молчание стали считать слабостью и безнаказанно пытались влиять уже на сознание наших людей. Но пришло время говорить.
По мнению Вячеслава Шумилова, чтобы трагедия больше никогда не повторилась, важна целенаправленная, осознанная политика исторической памяти. Наши люди, особенно молодое поколение, обязаны знать и не забывать смыслы и ценности Победы, ценить подвиги и достижения предков и не позволять отравить себя и своих детей идеологическим ядом лжи.
Источник: www.sb.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
31 марта 2022 г.
Нацыянальная бібліятэка Беларусі ўзяла ўдзел у прэзентацыі Дзяржаўнага музея “Смаленская крэпасць”
28 сакавіка на пляцоўцы Расійскага цэнтра навукі і культуры ў Мінску адбылося мерапрыемства Дзяржаўнага музея “Смаленская крэпасць”.
Самы малады расійскі федэральны музей прадставіў шэраг праектаў, у тым ліку міжнародны цыкл навуковых мерапрыемстваў “Смаленская крэпасць у артэфактах бібліятэк і архіваў Саюзнай дзяржавы”. Сустрэча была праведзена напярэдадні памятнай даты — Дня яднання народаў Беларусі і Расіі (2 красавіка).
Прысутных віталі Эдуард Феліксавіч Крусткалн, кіраўнік прадстаўніцтва Рассупрацоўніцтва ў Рэспубліцы Беларусь, і Сяргей Аляксандравіч Піляк, дырэктар Дзяржаўнага музея “Смаленская крэпасць”.
Супрацоўнікі музея распавялі аб праведзенай працы па абагульненні і вывучэнні рэдкіх і ўнікальных чарцяжоў і пісьмовых крыніц, якія раскрываюць старонкі гісторыі найбуйнейшай цаглянай крэпасці свету, культурнага і гістарычнага сімвала Саюзнай дзяржавы — Смаленскай крапасной сцяны. Значная частка гэтых матэрыялаў захоўваецца ў зборах Беларусі. Сумесная праца па іх даследаванні і публікацыі пашырае ўяўленне аб ўнікальнай спадчыне Смаленскай крэпасці.
На мерапрыемстве прысутнічалі прадстаўнікі Пасольства Расійскай Федэрацыі ў Рэспубліцы Беларусь, Прадстаўніцтва Рассупрацоўніцтва ў Рэспубліцы Беларусь, Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, Беларускага дзяржаўнага архіва навукова-тэхнічнай дакументацыі, Цэнтральнага навуковага архіва Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь, Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, студэнты Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтва.
У рамках сустрэчы былі дасягнуты дамоўленасці аб пашырэнні супрацоўніцтва ў сферах культуры, навукі і адукацыі.
Крыніца: www.nlb.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
30 марта 2022 г.
Председатель Совета молодых ученых рассказал,
как НАН поддерживает у детей интерес к науке
О работе Института истории НАН по популяризации науки рассказал корреспонденту БЕЛТА заместитель директора по научной работе Института истории НАН Беларуси, председатель Совета молодых ученых Станислав Юрецкий.
Институт истории НАН ведет широкую работу в нескольких направлениях. «Одно из них — популяризация науки через нашу научно-археологическую экспозицию, которую практически ежедневно посещают ребята как из Минска, так и регионов. Второе направление — участие в различных диалоговых площадках, встречах с учащимися школ, студентами, трудовыми коллективами. Например, прошло много встреч, посвященных изменениям и дополнениям в Конституцию, а сейчас встречи приурочены к Году исторической памяти. Помимо этого, мы ежегодно проводим более 10 научных, научно-практических конференций по всей Беларуси и по их итогам издаем сборники докладов», — рассказал Станислав Юрецкий.
Председатель Совета молодых ученых отметил, что школьники проявляют большой интерес к истории, особенно он возрос в 2018—2020 годах, когда был объявлен Год малой родины. «Очень сильно привлекают детей вопросы, касающиеся их населенных пунктов. Когда ребята пишут об истории своего района или слушают доклады, у них появляется заинтересованность, желание поучаствовать в раскопках. Год исторической памяти как бы подводит определенную черту под работой, которая проводилась в Год малой родины, и открывает новую тематику — по Великой Отечественной войне и геноциду белорусского народа в годы ВОВ», — подчеркнул Станислав Юрецкий.
Заинтересованность детей в изучении истории во многом зависит школьного учителя, семьи, ее ценностей и традиций. «Через историю семьи человек познает историю Родины. Каждая семья Беларуси хранит память об участниках Великой Отечественной войны. То, что идет из семьи и школы, — залог патриотического воспитания, без знания истории нельзя стать патриотом, — добавил ученый. — Но чтобы детям было интересно изучать историю, необходимо преподносить материал более красочно, используя видеоролики и новые методики преподавания, объяснять на доступном языке».
Источник: www.belta.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
30 марта 2022 г.
Академия молодых историков собрала
более 50 участников из Минска
В дни весенних школьных каникул НАН Беларуси организует Академию молодых историков. О пилотном проекте рассказал корреспонденту БЕЛТА заместитель директора по научной работе Института истории, председатель Совета молодых ученых НАН Станислав Юрецкий.
Станислав Юрецкий отметил: участниками нового проекта стали более 50 человек. Цель — популяризация исторической науки, приобщение юных исследователей к научной деятельности, воспитание у подрастающего поколения гордости за героическое прошлое и богатую историю Родины.
Сотрудники Института истории проводят лекции, мероприятия в научных и музейных комплексах НАН. «Среди тем лекций — «История белорусской государственности», «Древняя история Беларуси: от палеолита до первых княжеств», «Беларусь — край вольных городов и местечек», «История СССР через призму киноленты», — сказал Станислав Юрецкий. — Помимо этого 1 апреля запланирован открытый показ спектакля «А зоры тут ціхія» на белорусском языке, который подготовили участники Академии молодых историков».
По словам председателя Совета молодых ученых, в пилотном проекте задействованы ребята из Минска, которые ведут научно-исследовательскую работу по истории. В следующем году планируется подключить школьников из разных регионов. «Мы ведем раскопки по всей стране, у нас в регионах очень много школ, детских центров, которые с нами постоянно сотрудничают», — пояснил Станислав Юрецкий.
Организаторы Академии молодых историков — Совет молодых ученых Института истории НАН Беларуси и управление по образованию администрации Первомайского района Минска.
Источник: www.belta.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
«Наше утро» ОНТ 29.03.2022
Что делать с найденными на улице вещами?
Интервью с Вадимом Лакизой, директором Института истории НАН Беларуси, и Ольгой Древило, младшим научным сотрудником Института истории НАН Беларуси, археологом.
Источник: Телеканал ОНТ. ПРОЕКТЫ
______________________________________________________________________________________________________________________________________
28 марта 2022 г.
В дни каникул НАН Беларуси проводит
Академию молодых историков
В дни весенних школьных каникул, с 28 марта по 1 апреля 2022 года, НАН Беларуси проводит Академию молодых историков.
Организаторы мероприятия — Совет молодых ученых НАН Беларуси, Институт истории НАН Беларуси, Первомайский район г. Минска. В таком формате мероприятие проводится впервые и в Год исторической памяти приобретает особое значение. Цель работы Академии молодых историков — популяризация исторической науки, приобщение юных исследователей к научной деятельности, воспитание у подрастающего поколения чувства гордости за героическое прошлое и богатую историю нашей Родины.
В рамках работы Академии пройдут лекции сотрудников Института истории НАН Беларуси, а также научно-образовательные мероприятия в научных и музейных комплексах НАН Беларуси. Среди тем лекций для школьников: «История белорусской государственности», «Древняя история Беларуси: от палеолита до первых княжеств», «Беларусь: край «вольных» городов и местечек», «История СССР через призму кинолеты». Учащиеся средних учебных заведений столицы посетят Музей истории НАН Беларуси, ознакомятся с экспозицией уникальных исторических артефактов в Археологическом музее Института истории, примут участие в мастер-классе проекта экспериментальной археологии «Сказ о глиняном горшке», а также в практикуме «Как создать исследовательских проект по истории» (просмотреть программу (docx).
Источник: nasb.gov.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
25 марта 2022 г.
Институт истории и Военная академия Республики Беларусь подписали Меморандум о сотрудничестве
Государственное научное учреждение «Институт истории Национальной академии наук Беларуси» и учреждение образования «Военная академия Республики Беларусь» 17 марта 2022 г. подписали Меморандум о сотрудничестве.
Важнейшей его целью в Год исторической памяти, и в дальнейшем, является совершенствование, развитие и укрепление сотрудничества в области историко-культурного наследия, обмена информацией, организации идеологического сопровождения патриотической воспитательной работы в различных областях по профилю деятельности организаций. В совместном плане работы — организация и проведение научных исследований, конференций, семинаров и других мероприятий, организация консультирования представителей Военной академии в Институте, приглашение ведущих учёных Института в Военную академию для чтения лекций, подготовка и публикация научных, научно-популярных и методических материалов, обмен научной и научно-популярной литературой, публикациями, периодическими изданиями.
После подписания Меморандума директор Института истории В.Л. Лакиза передал в библиотеку Военной академии несколько изданий ученых, в том числе по истории Полоцка и Полоцкого княжества, выступил перед курсантами, руководством факультетов с докладом «Роль историко-культурного наследие в структуре национальных интересов Республики Беларусь». Представители военного учреждения, которые как никто другой знают цену миру, были приглашены для участия в Республиканском конкурсе творческих работ, посвященном Году исторической памяти, который проводит НАН Беларуси, а также в ряде знаковых международных конференций, среди которых V Международная научно-практическая конференция молодых исследователей Института истории НАН Беларуси «ARS LONGA: научные достижения и перспективы», VI Международная научно-практическая конференция «Актуальные проблемы международных отношений и дипломатии», Международная конференция «Историческая память: Великая Победа, добытая единством», Международная научная конференция «Минск и минчане: десять веков истории (к 955-летию города)».
Источник: nasb.gov.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
Встреча с посланником-советником
Китайской Народной Республики
25 марта 2022 года в Институте истории Национальной академии наук Беларуси состоялась встреча с посланником-советником Китайской Народной Республики Ло Шисюн.
Директор института В.Л. Лакиза рассказал о сотрудничестве между учеными двух стран, уже выполненных совместных научных проектах, изданной на китайском языке книге «Беларусь: страницы истории», а также о новой монографии сотрудника института Воронковой И.Ю. «Беларусь и Китай: общие страницы военной истории (1921—1960 гг.)».
В рамках встречи стороны обсудили дальнейшие перспективы двустороннего взаимодействия в научной и образовательной сферах
, а также высказались о необходимости активизации совместной работы по укреплению и углублению профессиональных и дружеских отношений, организации совместных научно-практических мероприятий, подготовки публикаций по знаковым для стран событиям, что особенно актуально в Год исторической памяти.
Для посольства Китайской народной Республики были переданы несколько книжных изданий, среди которых «Беларусь и Китай: общие страницы военной истории (1921—1960 гг.)», «Полацк у гісторыі і культуры Еўропы», «Археологическая научно-музейная экспозиция НАН Беларуси».
______________________________________________________________________________________________________________________________________
На XXIX Международной книжной выставке-ярмарке в Минске состоялась презентация монографии «Рижский мир в судьбе белорусского народа: 1921—1953 гг.»
25 марта 2022 года в РУП «Национальный выставочный центр «БелЭкспо» в рамках XXIX Международной книжной выставки-ярмарки состоялась презентация монографии «Рижский мир в судьбе белорусского народа: 1921—1953 гг.».
Книга является результатом многолетней исследовательской деятельности авторского коллектива Института истории НАН Беларуси в рамках выполнения государственных программ научных исследований.
Перед собравшимися выступили ректор Академии управления при Президенте Республики Беларусь В.В. Данилович, директор Института истории НАН Беларуси В.Л. Лакиза, а также представители авторского коллектива — заведующий Отделом новейшей истории Беларуси С.А. Третьяк и старший научный сотрудник Центра всеобщей истории, международных отношений и геополитики О.Н. Боровская.
Переиздание и широкая популяризация такого труда в рамках Года исторической памяти имеет важное значение и направлено на формирование исторического мировоззрения, сохранения исторической памяти.
Отметим, что в этом двухтомном издании впервые в отечественной историографии освещается ряд сложных проблем отечественной истории первой половины ХХ века. В историко-документальном очерке анализируются различные аспекты влияния Рижского мира 1921 года и созданной им геополитической ситуации на исторические судьбы белорусского народа. Большая часть материалов вводится в научный оборот впервые. Издание рассчитано на историков-исследователей, преподавателей, студентов и всех тех, кто интересуется историей Беларуси.
______________________________________________________________________________________________________________________________________
27 марта 2022 г.
22 марта в Беларуси вспоминали события в Хатыни: что нового узнали белорусские историки об одной из главных трагедий в истории страны?
Этот голос Хатыни заставляет содрогнуться. Будто напоминание — здесь была жизнь, и она стёрта с лица Земли. Понимание того, что произошло в деревне, не оставляет равнодушным и спустя 79 лет. Чудовищно, беспощадно, жестоко — иначе те события не назовёшь! И мы вновь и вновь говорим о трагедии уже не столько, чтобы восстановить хронологию, скорее — чтобы не допустить подобного позора человечества.
Эти факты сегодня известны каждому белорусу. 22 марта 43-го каратели согнали в сарай жителей Хатыни: стариков доставали из постели, детям и женщинам не давали одеться. Проверили каждый дом, укрыться не удавалось никому.
Артур Зельский, директор государственного мемориального комплекса «Хатынь»: «Тот день был таким же, как сегодня. Виктор Андреевич Желобкович — последний свидетель трагедии Хатыни. Он вспоминал. Он мне рассказывал, что это был солнечный день. Наверное, яркий, текли ручьи, таял снег и дети прыгали через эти лужи… Холодные мартовские лужи. Они не осознавали. Родители их, может, где-то со знанием понимали. Что что-то тут сейчас будет страшное и недоброе, а дети ведь не понимали, и тех малышей, кого несли на ручках, кого вели за ручку, они тоже не осознавали того, что сейчас случится».
Полицаи начали обкладывать стены сарая соломой. Потом подожгли. Обезумившие от ужаса люди пытались бежать, но в объятые пламенем тела стреляли из пулемета. В огне и под пулями погибли 149 человек. Самому младшему жителю Хатыни не было и двух месяцев. У всех их отняли возможность повзрослеть, пережить первую любовь, стать родителями, понянчить внуков. От людей остался лишь пепел.
Многие годы не говорили, кто именно виноват в той трагедии. О том, что приказ выполнял 118 специальный полицейский батальон, — уже сегодня не секрет. А вот о его составе, еще во времена Советского Союза, умалчивали. До весны 1986-го бытовало мнение, что Хатынь уничтожили немцы — каратели специального батальона СС. Но в тот год появилась информация, что военный трибунал в Минске судит бывшего полицая, некоего Василия Мелешко. Обычный по тем временам процесс. Но поползли слухи, мол, преступник ответит за Хатынь. Как только стало известно, что в этой деревне зверствовали украинские нацисты, дверь в зал суда плотно закрыли, журналистов удалили. А вскоре ещё одно известие — разыскали несколько бывших карателей, в том числе Григория Васюру — некогда старший лейтенант Красной Армии, попавший в плен и перешедший на службу к немцам, к тому времени — начальник штаба 118-го украинского полицейского батальона. Один из тех, кто командовал расправой над мирным населением.
Это копия списка личного состава 118 батальона. Франчук, Чорногуз, Гуцило, Герасимюк — сплошь украинские фамилии. Эту группировку начали создавать ещё в октябре 1942 года. Костяк батальона составляли боевики из так называемого «Буковинского куреня». По сути, украинские националисты, жители западных областей, которые прошли спецподготовку в различных школах Германии, надели нацистскую форму и присягнули на верность Гитлеру. В Киеве батальон «прославился» тем, что с особой жестокостью уничтожал евреев в Бабьем Яру.
Кровавая работа стала лучшей характеристикой для отправки карателей в декабре 1942 года в Беларусь. Ведь суть их антисоветской идеологии — убийство, мародёрство и кровожадность. На языке ярых националистов это звучит как «долой москалей, жидов и коммунистов».
Вячеслав Селеменев, ведущий научный сотрудник отдела публикаций Национального архива Беларуси: «Изучая архивные документы, мы обратили внимание на одну вещь, что нацисты, готовясь к нападению на Советский Союз, заранее рассматривали вопрос, на кого можно будет опереться здесь, на оккупированной территории, и пришли к выводу, что украинцы могут стать пятой колонной выполнения их оккупационных планов. Это проявилось, например, в следующем. В Белостоке нацисты в лагерях советских военнопленных провели отбор украинцев военнопленных и создали для них специальный лагерь, уже в августе 1941 года начали формировать из них охранных батальоны. Потом они дислоцировались в Минске, принимали участие в расстреле евреев. А также в других карательных акциях».
События в Хатыни следствие восстанавливало по крупицам. В основу уголовного дела лёг крайне важный эпизод — утром 22 марта недалеко от деревни Хатынь партизанами из отряда «Мститель» был расстрелян один из автомобилей, в котором передвигался один из командиров рот 118 батальона. Ганс Вёльке — чемпион по толканию ядра Олимпийских игр 1936 года, гордость Германии, погиб. Сразу после этого на подмогу пришел печально известный батальон Дирлевангера. К вечеру по следам отступившего партизанского отряда гитлеровцы вышли к деревне Хатынь. По одной из версий, немцы спалили деревню, чтобы отомстить за гибель олимпийского чемпиона. Сегодня же историки уверены, что это не так, от того трагичнее.
Вадим Лакиза, директор Института истории Национальной академии наук Беларуси: «Свои преступления в отношении мирных жителей гитлеровцы тщательно скрывали. Во всех документах о проведении карательных акций не найдёшь слова «уничтожили местное население, сожгли деревню». Вплоть до того, что карательные отряды между собой договаривались о сокрытии фактов — так, истребление тысяч местных в документах значилось как простое переселение. Потому так сложно сегодня восстанавливать имена всех жертв карательных акций».
От Кернера, командира 118 батальона, потребовали отчет, что произошло в деревне. Он подготовил донесение, которое как раз перед нами. Как он изложил это событие, что произошло в Хатыни? В Хатыни якобы произошел бой с партизанами, во время боя деревня загорелась и сгорела, а население погибло во время этого сражения. То есть они ничего там не жгли, не убивали население, просто погибло во время военных действий.
Вот только история всё фиксирует. Жаль, что у людей порой память более короткая. Ведь это была целенаправленная политика уничтожения мирных людей. Каратели продемонстрировали культ собственного превосходства. А мирное население погибало только за то, какой эти люди национальности. И сегодня, будто исторический виток и антигерои, — пособники нацистов вот уже герои государственного уровня, их именами называются улицы, а те, кто с ними боролись, подвергаются гонению.
Деревня Скирмонтово — тихое место недалеко от Минска в Дзержинском районе. Это сестра Хатыни. Правда, ей повезло больше. Она смогла возродиться из пепла. Сегодня это большой агрогородок, здесь восемь улиц, несколько магазинов и школа. На главной площади стела, с одной стороны — фамилии погибших партизан, с другой — заживо сгоревших в июле 43-го местных жителей.
Евгения Лебедева — одна из первых жительниц деревни. Но в 40-х вместе с семьей жила в 10-ти километрах отсюда. О том, что случилось в Скирмантово, в соседней деревне узнали от партизан. Маленькая Женя вместе с братом помогала доставать тела.
В местном музее на диораме видно, как выглядела деревня до трагического события — 38 домов. Так и представляется, как жили, трудились и выращивали хлеб, заботились друг о друге люди. Местные давали приют сбежавшим из Минского гетто, помогали партизанам. За что и поплатились. По разным оценкам, гитлеровцы заживо спалили от 144 до 162 человек. По горькому хатынскому сценарию.
Ольга Анпилогова, заведующая краеведческим музеем Скирмантовского учебно-педагогического комплекса ясли-сад — средняя школа: «Несколько детей осталось в живых, они просто спрятались. Они слышали крики, страшные крики, стоны. Там что-то нечеловеческое, казалось. люди не могут так кричать. Конечно, дети были напуганы, но это были дети, когда они вышли, они посмотрели, что вообще всё сгорело, не понятно, где чей дом, не понятно, где чей двор. И детям есть хотелось. Они искали поесть, потому что они маленькие ещё».
Возможно, деревня бы канула в Лету, как почти две сотни ее сестер. Но и сегодня есть кому сохранять — ведь память в первую очередь нужна наследникам Победы. Ведь поколение, которое не чтит свою историю, — потерянное поколение.
Милана Красовская, ученица Скирмантовского учебно-педагогического комплекса ясли-сад — средняя школа: «Я долго рассуждала о жизнях своих ровесников, кто-то в то время ходил в школу, кто гулял на лице, просто ленился. Но у каждого была своя жизнь, свое будущее. И кто же знал, что у людей, которые родились в разные дни, разные месяцы, была одна дата смерти. Хотелось бы донести до людей про те времена, потому что люди не должны забывать историю».
Со времен Нюрнберга в мире не прекращаются поиски нацистских преступников — людей, совершивших чудовищные по своей жестокости преступления против человека. Чтобы привлечь их к ответственности. Недавно в Минске обнародован новый список с именами 154 ветеранов Латышского легиона СС, они и сейчас живут в разных странах, среди которых США, Латвия, Австралия, Бразилия и Канада. Их разыскивают. Ведь такие преступления не имеют срока давности, а память о безвинных жертвах не дает забыть о справедливом возмездии.
С мирным населением в годы войны гитлеровцы не церемонились вовсе, это доказывает расследование уголовного дела о геноциде белорусского народа, которое ведёт Генпрокуратура. Это одно из многих мест, где вплоть до освобождения оккупанты расстреливали людей. В безмолвной тишине леса ещё не так давно, возле Минска, вблизи бывшей деревни Копище, покоились почти с 5,75 тыс. человек. Безвинные. Они не воевали и не сражались на фронтах. И таких по всей Беларуси сотни тысяч.
Валерий Толкачёв, руководитель следственной группы по расследованию уголовного дела о геноциде белорусского народа: «Людей загоняли в ямы, заставляли ложиться, производили выстрелы в голову, присыпали тонки слоем земли, песка, затем привозили следующую партию людей. Проработан вопрос о создании единого памятного мемориального комплекса. На территории Минской области планируется сделать один такой мемориальный комплекс, где будут захоронены все обнаруженные нами жертвы геноцида».
Назвать точное число загубленных жизней на территории Беларуси сегодня не берется ни один историк. За годы оккупации гитлеровцы провели более 140 карательных операций, на нашей территории существовали сотни лагерей, стёрты с лица земли более 5 тысяч деревень вместе с мирным населением. И Хатынь — сегодня это символ всех безвинных жертв нацизма. В Беларуси 22 марта каждый год принято прийти и поклониться. Символично, что именно в день Хатынской трагедии Президент подписал указ, согласно которому изменено название памятной даты. Отныне 22 июня — День всенародной памяти жертв Великой Отечественной войны и геноцида белорусского народа.
Игорь Сергеенко, глава Администрации Президента Беларуси: «Это дань памяти каждому третьему погибшему белорусу в годы Великой Отечественной войны. И сегодня всё, что связано с Хатынью и тысячами таких деревень (здесь, в частности, покоится земля 186 деревень Беларуси, которые не восстановились), наверное, актуально как никогда».
Владимир Перцов, министр информации Беларуси: «В силах журналистов, и писателей, и всех творческих людей сделать так, чтобы наши дети и наши внуки знали историческую правду о том геноциде белорусского народа, о том уничтожении белорусского народа, которое было в годы Великой Отечественной войны».
Манфред Хутерер, Чрезвычайный и Полномочный Посол Германии в Беларуси: «И просто хотел сказать, выразить, что Германия никогда не будет забывать то, что здесь произошло. От имени Германия эти невыразимые боли, которая здесь произошли. Я кланяюсь перед вами».
Даже по историческим меркам с того страшного события прошло немало времени, сменились поколения. Тех людей, которым удалось пережить эту трагедию, нет в живых, а современникам эта война кажется бесконечно далёкой. Но это не повод предавать память. И в эти дни, когда понятие мир ещё более зыбко, особенно ценно чтить, ценить и уважать. Ведь лишь анализируя уроки истории, в наших силах не повторить ее ошибок.
Источник: ont.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
23 марта 2022 г.
НАН Беларуси продолжает прием материалов на Республиканский конкурс творческих работ, посвященный Году исторической памяти
НАН Беларуси продолжает прием материалов на Республиканский конкурс творческих работ, посвященный Году исторической памяти.
Конкурс направлен на укрепление исторической памяти белорусского народа и осознание неоспоримых достижений независимой Республики Беларусь, формирование чувства гордости за героическое прошлое и свершения современного государства, консолидацию общества и укрепление национального единства, поддержку талантливых творческих людей.
Конкурс проводится по семи номинациям: «Наиболее значительные события в истории белорусской государственности», «Великая Отечественная война в памяти моей семьи», «Выдающиеся личности белорусской земли», «Красота родной земли», «Песни нашей Родины», «Язык моей земли (местные диалекты, географические названия, личные имена)», «Культура и быт белорусского народа». Номинации направлены на популяризацию исторических знаний и достижений современного государства.
К участию в Конкурсе приглашаются неравнодушные и творческие люди, любители и профессионалы, учителя, школьники и студенты, а также все желающие, работы которых способствуют популяризации исторических знаний и достижений современного общества, служат укреплению национального единства и общественного согласия. Победители каждой номинации будут награждены дипломами, памятными призами Конкурса.
Заявки на участие в Конкурсе принимаются до 1 сентября 2022 года по электронной почте: koncurs2022@gmail.com, а также по адресу: 220072, г. Минск, ул. Сурганава, д.1, корп. 2. Контактный телефон: +375-17-270-07-76, +375-25-733-98-94, +375-29-157-84-41.
Источник: nasb.gov.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
17 сакавіка 2022 г.
Падзяка ад Міністэрства сувязі і
інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь
______________________________________________________________________________________________________________________________________
15 марта 2022 г.
В Минске обсуждают реализацию издательских проектов Союзного государства
Государственный Секретарь Союзного государства Дмитрий Мезенцев проводит встречу с руководителями Национальных архивов Беларуси и России, а также с представителями Национальной академии наук Беларуси. На повестке — реализация издательских проектов Союзного государства, передаёт корреспондент портала Soyuz.by.
«Мы начинаем реализацию издательского проекта «Библиотека Союзного государства». Надеемся, что это будет мощный проект, который, возможно, будет рассчитан на несколько лет», — рассказал Дмитрий Мезенцев.
Книги в рамках проекта будут издаваться по четырём сериям, иметь большой формат, полиграфически и художественно привлекательны, сопровождаться флеш-картой.
Кроме того, это будет не столько издательский, сколько общественный проект, отметил Госсекретарь Союзного государства. Для обсуждения будут приглашаться и авторы, и представители молодёжи, и научных кругов двух стран.
Одна из ближайших задумок в рамках «Библиотеки Союзного государства» — реализация масштабного историко-патриотического проекта, где будут представлены достоверные исторические материалы об участии Минского, Брестского, Витебского, Могилёвского и Полоцкого полков в Отечественной войне 1812 года.
«Есть материалы, подтверждающие очевидный героизм и мужество тех людей, кто сражался под знамёнами единого Отечества», — сообщил Государственный Секретарь СГ.
Как сообщил ранее директор Института истории НАН Беларуси Вадим Лакиза, белорусская сторона изложила своё видение в отношении работы учёных в едином гуманитарном пространстве.
«В рамках совместных обсуждений мы поделились теми вопросами, которые были бы интересны в рамках Союзного государства», — сказал Вадим Лакиза.
По его словам, Мезенцев остановился на тех проектах, которые предлагают историки. «Это и события 1812 года, партизанское движение, как крупнейшее событие в годы Великой Отечественной войны. Сегодня такая основа — одна из столпов исторической памяти у наших народов», — рассказал историк.
Белорусская сторона также предложила ряд исторических личностей, которые внесли наибольший вклад в развитие и становление государственности двух народов уже в рамках Союзного государства.
«Сегодня, я думаю, мы ещё более конкретно подойдём и обсудим наши предложения, — поделился Вадим Лакиза. — Ещё один момент, на котором мы останавливались — это возможность подготовки таких научно-популярных изданий по самым древнейшим формам белорусской и российской государственности».
Такие совместные проекты, в первую очередь, предполагают отдельное видение учёных и Беларуси, и России на конкретные исторические проблемы.
Источник: Soyuz.by — Информационно-аналитический портал Союзного государства
______________________________________________________________________________________________________________________________________
15 марта 2022 г.
С какими чувствами получали первый паспорт наши известные земляки
«Это было событием для всей семьи»
Самый важный и главный документ, удостоверяющий не только нашу личность, но и факт гражданства, — это паспорт. Он обеспечивает соблюдение наших прав и свобод и на родине, и за рубежом. Традиционно торжественное вручение паспортов наиболее одаренным и талантливым юношам и девушкам приурочивают ко Дню Конституции, ведь именно Основной Закон определяет устройство государства, а также права, свободы и обязанности граждан. Но эта красивая традиция появилась не так давно. «Р» узнала, с какими чувствами получали первый паспорт наши известные соотечественники.
Вадим ЛАКИЗА, директор Института истории Национальной академии наук Беларуси кандидат исторических наук:
— Подробности вручения паспорта уже ускользнули из памяти, но точно помню, что к этому событию было приурочено торжественное мероприятие в школе. Сейчас многие родители заказывают паспорта детям буквально с годовалого возраста, чтобы иметь возможность путешествовать всей семьей. Но тогда, в 1980-х годах, получение первого документа было очень важным и волнующим событием, которое знаменовало наступление нового периода в жизни, приближение взрослости и самостоятельности.
Иногда я принимаю участие в торжественном вручении паспортов учащимся школ и колледжей. Вижу на лицах детей те же волнение и радость, которые когда-то испытывал сам. Ребята осознают, что с получением паспорта сделали шаг во взрослую жизнь, получили многие права гражданина, но также и ответственность перед обществом, близкими, самими собой за собственные поступки.
Примечательно, что вместе с национальным паспортом юные белорусы получают в подарок красочное иллюстрированное издание «Я — гражданин Республики Беларусь». В этой книге собрана вся важная и актуальная информация о стране, в том числе и очерки о знаковых событиях в ее истории. Это очень нужно для сохранения нашей исторической памяти.
Автор: Оксана НЕВМЕРЖИЦКАЯ (www.sb.by)
______________________________________________________________________________________________________________________________________
14 сакавіка 2022 г.
Віншуем загадчыка аддзела археалогіі сярэдніх
вякоў і Новага часу Інстытута гісторыі НАН Беларусі
Вайцяховіча Андрэя Вячаслававіча
На чарговым пасяджэнні Вучонага савета Інстытута гісторыі НАН Беларусі дырэктар Вадзім Леанідавіч Лакіза ад імя калектыву павіншаваў з 50-годдзем загадчыка аддзела археалогіі сярэдніх вякоў і новага часу, кандыдата гістарычных навук Вайцяховіча Андрэя Вячаслававіча: “Паважаны Андрэй Вячаслававіч! Віншуем Вас з днём нараджэння! Жадаем шчасця і поспеху ва ўсіх пачынаннях. Няхай у Вашым жыцці пануюць гармонія, радасць і любоў; хай неба над галавой будзе яркім, блакітным і бяздонным, а мары адкрываюць самыя далёкія гарызонты. Няхай справа, якой Вы аддаяце ўсе сілы сваёй душы, прыносіць толькі станоўчыя эмоцыі. І няхай кожны год будзе адзначаны новымі перамогамі. Моцнага здароўя, невычэрпнай энергіі і новых навуковых дасягненняў!”
______________________________________________________________________________________________________________________________________
11 сакавіка 2022 г.
Выстава-прэзентацыя нядаўна адшуканых кніжных скарбаў
Скарыстайцеся магчымасцю ўбачыць у музеі кнігі нядаўна адшуканыя ў манастырскім куфры кніжныя скарбы.
Частка архіва старадаўняй друкарні — неразрэзаныя і незбрашураваныя аркушы XVII і XVIII стагоддзяў — былі прывезены з былога гродзенскага манастыра Святой Брыгіты ў Гродна і перададзены Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі ў дар. Дзякуючы гэтай знаходцы можна ўявіць, як друкаваліся кнігі ў мінулых стагоддзях.
З прывітальным словам на адкрыцці выставы “Кніжныя скарбы з манастырскага куфра” выступіў намеснік генеральнага дырэктара Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Аляксандр Суша. Ён распавёў пра незвычайную знаходку, што ўяўляе сабой частку тыражу двух выданняў — “Статута ордэна брыгітак” 1673 г. і “Брэвіярыума” 1748 г., якая не прайшла адпаведную апрацоўку і засталася ў стосах з асобных аркушаў.
Бібліяфіл і калекцыянер Алег Судлянкоў адзначыў, што экспанаты выставы даюць магчымасць прадставіць тэхналогію кнігадрукавання і ўбачыць якасную паперу ручнога вырабу. Ён падкрэсліў, што прынцып кнігадрукавання заставаўся нязменным на працягу многіх стагоддзяў.
Напрыканцы мерапрыемства вядомы беларускі гісторык, вядучы навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Алег Дзярновіч расказаў пра былы Брыгіцкі манастыр у Гродна, дзе былі адшуканы кніжныя скарбы, і настаяцеля касцёла — аматара даўніны айца Антонія Грэмзу.
Экспазіцыю дапаўняюць каштоўныя старадрукі з фонду Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.
Выстава “Кніжныя скарбы з манастырскага куфра” будзе працаваць у музеі кнігі (пам. 347) да 31 сакавіка 2022 г. Дата яе завяршэння можа быць зменена.
Час работы выставы адпавядае рэжыму работы музея кнігі.
Уваход — па чытацкім білеце або білеце сацыякультурнага цэнтра.
Тэлефоны для даведак: (8 017) 293 27 81, 293 27 22, 293 27 79.
Матэрыял пададзены навукова-даследчым аддзелам кнігазнаўства (www.nlb.by).
______________________________________________________________________________________________________________________________________
10 сакавіка 2022 г.
Як захапіць вучняў археалогіяй і гісторыяй? Ведае настаўнік Слабадской ясляў-сада-сярэдняй школы
На працягу больш за 20 гадоў настаўнік гісторыі, краязнаўца Валерый Тухта разам з вучнямі Слабадской ясляў-сада — сярэдняй школы Лепельскага раёна вывучае мінулае роднага краю. У Год гістарычнай памяці гэтай рабоце надаецца асаблівая ўвага.
— Ці можна захапіць дзяцей археалогіяй і гісторыяй? Вядома, калі даць ім магчымасць сваімі вачыма ўбачыць ці дакрануцца да таямніц і адкрыццяў падчас раскопак старажытных паселішчаў і аднаўлення імёнаў безыменных герояў, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, — лічыць Валерый Уладзіміравіч. — Адметнай рысай нашага краю з’яўляецца вялікае мноства старажытных помнікаў археалогіі, да якіх адносяцца паселішчы перыяду неаліту (новага каменнага) і бронзавага вякоў. З 2002 года разам з супрацоўнікамі Інстытута гісторыі Акадэміі навук Беларусі даследуем помнікі археалогіі на тэрыторыі Лепельскага раёна. З вялікай цікавасцю ў раскопках прымаюць актыўны ўдзел вучні. Апошнія некалькі год разам з археолагам Максімам Чарняўскім вывучаем каля вёскі Верабкі помнікі археалогіі, якім больш за 6 тысяч гадоў. Пераважна гэта часовыя паселішчы (стаянкі) тагачасных жыхароў, дзе мы знаходзім прылады працы з крэмнію і костак жывёлін, наканечнікі стрэлаў, праколкі, сякеры і іншае. Усе гэтыя знаходкі пасля навуковай апрацоўкі перадаюцца ў Лепельскі краязнаўчы музей. Сярод такіх упрыгожванне — бурштынавая падвеска, што датуецца прыкладна V — VI тысячагоддзямі, якое мы знайшлі падчас раскопак у 2019 годзе.
Багаты краязнаўчы матэрыял, які сабраў Валерый Тухта разам са сваімі памагатымі, лёг у аснову шэрагу кніг, што ён напісаў. У адну з першых — «Нататкі з краязнаўчага сшытка» — увайшлі розныя па тэматыцы матэрыялы, напісаныя на аснове палявых даследаванняў, архіўных крыніц, а таксама ўспамінаў людзей, з якімі даводзілася сустракацца. «У бляску і цені салдацкіх крыжоў» прысвечана Георгіеўскім кавалерам, удзельнікам Першай сусветнай вайны, а такіх на Лепельшчыне ўстаноўлена больш за 200 чалавек. «Афганцам» краязнаўца прысвяціў кнігу «У цяснінах памяці» — біяграфічныя звесткі пра воінаў-інтэрнацыяналістаў. Падзеям Вялікай Айчыннай вайны прысвечаны кнігі «Я вярнуся, бо ты чакала» і «Вяртанне з небыцця». А ў кнізе «Медаль за бой і ордэн за адвагу» ідзе гаворка пра лепяльчан, якія за ўдзел у Вялікай Айчыннай былі ўзнагароджаны баявымі ордэнамі і медалямі.
— Бываючы ў экспедыцыях і паходах падчас канікул, разам з вучнямі наведвалі яшчэ жывых удзельнікаў вайны, запісвалі іх гісторыі і ўспаміны, сабралі вялікую калекцыю фотаздымкаў ваеннай пары, — падзяліўся Валерый Тухта. — Шукалі на тэрыторыі Слабадскога сельсавета няўлічаныя ваенныя пахаванні партызан і воінаў Чырвонай арміі. Па магчымасці імкнёмся ўстанавіць імёны невядомых герояў. Так, у вёсцы Свядзіца на вясковых могілках былі пахаваны пяцёра партызан з брыгады Дубава. Дзякуючы мясцовым жыхарам і архіўным дадзеным устанавілі іх прозвішчы. Тры гады таму з Масквы ў Свядзіцу прыязджала ўнучка аднаго партызана, вельмі дзякавала за тое, што нарэшце ведае, дзе пахаваны яе дзед.
Пошукавая работа з вучнямі дапамагла ўстанавіць яшчэ 13 прозвішчаў партызан, пахаваных у вёсцы Цярэшкі. На тэрыторыі суседняга сельсавета ў вёсцы Новыя Валасовічы з дапамогай яшчэ жывых сведкаў устаноўлена месца пахавання 14 партызан брыгады «Чэкіст», якія загінулі пры штурме варожага гарнізона ў снежні 1942 года. Дзякуючы архіўным звесткам былі ўстаноўлены іх прозвішчы. І зноў-такі пакланіцца праху аднаго загінулага — Дзмітрыя Клімушкіна — прыязджалі з Расіі родзічы. Пра гэта яны даведаліся з інтэрнэта, інфармацыю размясцілі слабадскія пошукаўцы.
На вясковых могілках у Слабадзе быў пахаваны невядомы партызан. Яго прозвішча таксама ўстанавілі школьнікі са сваім настаўнікам. Мікалай Есіповіч аказаўся ўраджэнцам Барані Аршанскага раёна. Яшчэ ў 2012 годзе на магілу бацькі з Сібіры прыязджала яго дачка Ларыса Карнюшына.
— Гэтую работу мы будзем працягваць да таго часу, пакуль не застанецца ніводнага невядомага прозвішча салдата, загінулага ў гады вайны на нашай тэрыторыі, — падкрэсліў Валерый Уладзіміравіч.
Удзел у пошукавай рабоце фарміруе цікаўнасць вучняў да гісторыі свайго краю, землякоў, якія аддалі жыцці дзеля сваіх дзяцей, унукаў і праўнукаў, робіць неабыякавымі да ўспрымання рэчаіснасці. Аднойчы да Дня Перамогі запісалі відэаролік, дзе школьнікі распавялі пра сваіх родных, якія ўдзельнічалі ў Вялікай Айчыннай вайне. Другі відэаролік прысвяцілі земляку Уладзіміру Садоўскаму, які загінуў у Афганістане. Форма падачы матэрыялу настолькі прыйшлася даспадобы, што вырашылі прэзентаваць матэрыялы школьнага краязнаўчага музея.
Вучні беражліва адносяцца да любых рэчаў, якія праз час могуць стаць рарытэтамі. Не выкідваюць манеты савецкага часу, паштоўкі, бытавыя рэчы, гістарычныя кнігі. Усё гэта папаўняе музей.
— Ведаць сваю гісторыю — значыць паважаць сябе, свой край, сваю краіну. Усё пачынаецца з вытокаў і малой радзімы, — лічыць Валерый Тухта.
Фота з архіва Слабадской школы.
Крыніца: vitvesti.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
9 сакавіка 2022 г.
Даніна памяці ахвярам вайны
На пачатку года Прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка падпісаў Закон “Аб генацыдзе беларускага народа”. На тое, каб гістарычная праўда пра падзеі Вялікай Айчыннай вайны была нескажонай, даступнай для моладзі, скіраваныя намаганні ўсяго беларускага грамадства.
Прэс-канферэнцыя “Гістарычнае мінулае беларускага народа: недапушчальнасць скажэння вынікаў Вялікай Айчыннай вайны. Захаванне народнага адзінства, суверэнітэта і тэрытарыяльнай цэласнасці дзяржавы” прайшла ў мінскім Доме прэсы напрыканцы студзеня. У ходзе яе кіраўнік следчай групы па расследаванні крымінальнай справы аб генацыдзе — начальнік упраўлення Генеральнай пракуратуры Беларусі Валерый Талкачоў адзначыў: “Наша праца па справе аб генацыдзе дае магчымасць супрацьдзейнічаць агрэсіўнаму ціску перш за ўсё на нашу моладзь, на пакаленне, якое вырасла ў мірны і спакойны час. Генпракуратура ініцыюе правядзенне інфармацыйнай, асветніцкай, вучэбна-выхаваўчай працы па фарміраванні ў непаўналетніх належнай маральнай і грамадска-палітычнай пазіцыі ў дачыненні да падзей і вынікаў Другой сусветнай вайны, фундаментальных каштоўнасцяў грамадства, захавання гістарычнай памяці, у тым ліку і з уключэннем адпаведных заняткаў у навучальныя праграмы”.
Пра тое, якая ўвага сёння надаецца вывучэнню падзей мінулай вайны ва ўстановах адукацыі, распавяла на імпрэзе Алена Мох, загадчыца лабараторыі гістарычна-грамадазнаўчай і сацыякультурнай адукацыі Нацыянальнага інстытута адукацыі НАН Беларусі. Яна звярнула ўвагу, што цяпер у беларускіх падручніках па гісторыі ёсць сістэмны пераказ падзей Вялікай Айчыннай: “Навучэнцы даведваюцца, якое значэнне мелі абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі летам 1941-га, пра такія паняцці, як генацыд, калабарацыянізм, карныя аперацыі”. Алена Мох прадставіла навучальны дапаможнік для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі “Вялікая Айчынная вайна савецкага народа (у кантэксце Другой сусветнай вайны)”, выдадзены пад рэдакцыяй акадэміка Аляксандра Кавалені. У выданні ёсць звароты да тэм палітыкі генацыду, рабаўніцтва і насілля, змешчана карта з пазначанымі на ёй найбольш буйнымі канцлагерамі ў месцах масавага знішчэння савецкіх грамадзян на акупаванай тэрыторыі Беларусі. У бліжэйшы час дапаможнік будзе дапоўнены і перавыдадзены.
На думку Алены Мікалаеўны, у школьных праграмах па гісторыі для вывучэння тэмы Вялікай Айчыннай вайны адведзена дастаткова часу. Да таго ж супрацоўнікі Інстытута раяць настаўнікам праводзіць дадатковыя заняткі “Наш край у гады Вялікай Айчыннай вайны” з выкарыстаннем краязнаўчых матэрыялаў, гістарычна-дакументальных хронік гарадоў і раёнаў “Памяць”, наведваць з вучнямі музеі. “Сучасная школа шукае розныя формы і сродкі вывучэння гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, і сярод іх не толькі ўрокі”, — адзначыла Алена Мох. У прыклад прывяла рэспубліканскі патрыятычны марафон “Глядзі і памятай”, праведзены летась Нацыянальным інстытутам адукацыі. Навучэнцам прапанавалі прагледзець савецкія і сучасныя фільмы пра гісторыю Вялікай Айчыннай і склалі іх у некалькі блокаў: “Маральны выбар на вайне”, “Стан жанчын у гады Вялікай Айчыннай вайны”, “Стан дзяцей на акупаванай тэрыторыі Беларусі”, “Беларусь непакораная” ды іншыя. Свае ўражанні ад убачанага вучні адлюстравалі ў відэароліках і кінаплакатах, якія змешчаны на сайце Нацыянальнага інстытута адукацыі. Сёлета ва ўстановах адукацыі запушчаны новы праект: будуць наведваць старшакласнікі установы грамадзянска-патрыятычнага кірунку — Мемарыяльны комплекс “Хатынь”, “Брэсцкая крэпасць-герой”, Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны ды іншыя, каб даведацца больш пра падзеі вайны. Тым не менш, па словах Алены Мох, маладым людзям сёння не хапае непасрэдных зносін з удзельнікамі вайны, якіх з намі усё менш і менш. Менавіта сустрэчы з імі раней дапамагалі моладзі правільна разумець і ўсведамляць падзеі з мінулага.
Для дзейнасці Інстытута гісторыі НАН Беларусі знакавы той факт, што 2022-ы аб’яўлены ў краіне Годам гістарычнай памяці. “Мы падрыхтавалі прапановы аб правядзенні больш чым дзесяці навуковых канферэнцый як у Мінску, так і ў рэгіёнах, напрыклад, у Сянно (Віцебшчына) і Ашмянах (Гродзеншчына), плануем правядзенне іншых. Нядаўна Нацыянальная акадэмія навук аб’явіла рэспубліканскі Конкурс творчых работ, прысвечаных Году гістарычнай памяці. Работы прымаюцца ў форме навуковых даследаванняў, публіцыстыкі, эсэ, успамінаў, прозы і паэзіі,” — расказаў Станіслаў Юрэцкі, намеснік дырэктара па навуковай рабоце Інстытута гісторыі. Да таго ж у Інстытуце запушчана спецыяльная акцыя “Народны летапіс Вялікай Айчыннай вайны: успомнім усіх”. Прэзентацыя першай кнігі, выдадзенай пад аднаіменнай назвай, прайшла летась у ліпені, у выдавецтве і другая кніга. Гэта ўспаміны людзей пра сваіх продкаў, якія непасрэдна ўдзельнічалі у падзеях вайны.
Апошнім часам і Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны актывізаваў дзейнасць. 20 студзеня Генпракуратура Беларусі перадала ў музей рэчавыя доказы па крымінальнай справе аб генацыдзе насельніцтва Беларусі ў часы вайны і пасляваенны перыяд. Яны былі знойдзены ў ходзе следчых дзеянняў пракуратуры восенню 2021-га ва ўрочышчы Уручча — цяпер тэрыторыя Мінска. Перададзена 97 прадметаў, сярод іх гільзы, адзенне, абутак, манеты, гадзіннікі ды іншыя рэчы. “У нашых экспазіцыях ёсць шмат прадметаў, якія могуць расказаць і пра генацыд беларускага народа, і пра яго подзвіг”, — сказаў на прэс-канферэнцыі дырэктар музея Валерый Надтачаеў. — Мы імкнемся ўкараняць у паўсядзённую практыку і дасягненні нашай гістарычнай навукі”. На думку Валерыя Мікалаевіча, разумець праўду пра вайну трэба вучыць у першую чаргу маладых людзей. Як яна была развязана, хто з кім ваяваў, чаму сёння робяцца спробы скажэння гістарычнай праўды? На такія ды іншыя пытанні трэба даваць абгрунтаваныя адказы.
Каб увекавечыць памяць пра нашых родных і блізкіх, якія былі знішчаны фашыстамі, у Беларусі будзе створаны мемарыяльны комплекс ахвярам генацыду ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Распрацаваны адметны памятны знак ахвяр генацыду. Імёны ж ахвяр будуць унесены ў вялікую “Кнігу Памяці Рэспублікі Беларусь”.
Аўтар: Ганна Лагун (zviazda.by)
______________________________________________________________________________________________________________________________________
9 сакавіка 2022 г.
Лекцыя «Пад правам магдэбургскім»
3 сакавіка 2022 года ў працяг добрай традыцыі адзначаць гадавіну першай летапіснай згадкі пра Мінск у Мінскай гарадской ратушы, Музей гісторыі горада Мінска запрашае наведаць мерапрыемства ў фармаце лекцыі «Пад правам магдэбургскім».
У Год гістарычнай памяці выступленні лектараў аб’яднае тэматыка гісторыі Мінска ў XVII—XVIII стагоддзях падчас дзеяння магдэбургскага права на беларускіх землях. Сваімі нарысамі з гісторыі Мінска падзеляцца знакамітыя гісторыкі, археолагі і краязнаўцы.
Малодшы навуковы супрацоўнік аддзела спецыяльных гістарычных даследаванняў Інстытута гісторыі НАН Беларусі Надзея Палтаржыцкая звернецца да ўнікальных дакументаў XVII—XVIII стагоддзяў — магістрацкіх кніг, каб паведаміць слухачам аб структуры і штодзённых справах мінскага магістрата — галоўнага органа гарадскога самакіравання.
Незвычайная, а таму асабліва захапляльная для ўсіх зацікаўленых гісторыяй Мінска тэма ў загадчыка аддзела спецыяльных гістарычных даследаванняў Інстытута гісторыі НАН Беларусі Аляксандра Доўнара: няшмат людзей ведае, што разам з магістратам у Мінску існаваў яшчэ адзін орган самакіравання — Рада гмінных мужоў, якая таксама збіралася ў ратушы. Лектар падзеліцца дэталямі таго, як паўнамоцтвы былі падзелены паміж галінамі гарадской улады.
Неад’емна звязана гісторыя самакіравання нашага горада і архітэктурнага сімвала гарадскога самакіравання — Ратушы. Пра археалагічныя даследаванні архітэктурных помнікаў сучаснай плошчы Свабоды — Мінскай гарадской ратушы і Царквы Святога Духа — раскажуць археолагі Сяргей Тарасаў і Ірына Ганецкая.
Менавіта падчас дзеяння магдэбургскага права ў Мінска з’явіліся не толькі свае сімвалы, але і свае нябесныя апекуны: у 1591 годзе ў горада з’явіўся герб з выявай Узнясення Дзевы Марыі. Старшы навуковы супрацоўнік аддзела гісторыі Беларусі ХІ-ХVIII стагоддзяў Інстытута гісторыі НАН Алег Дзярновiч пазнаёміць наведвальнікаў з падзеямі, якія падаравалі Мінску нябесную пратэкцыю.
Разбавіць тэму даўно мінулых гадоў і завітаць ў сучаснасць запрашае спецыяліст па гістарычнай урбаністыцы Андрэй Кiштымаў, які распавядзе пра спецыфіку пражывання ў гарадах і асаблівасці развіцця гарадоў з моманту ўзнікнення магдэбургскага права на беларускіх землях да канца XIX стагоддзя на прыкладзе Мінска.
Крыніца: afisha.relax.by; YouTube канал — Minsk Museum
______________________________________________________________________________________________________________________________________
3 сакавіка 2022 г.
Выстава «Да 85-годдзя з дня нараджэння Г. Я. Галенчанкі»
У чытальнай зале гуманітарных навук дэманструецца выстава «Да 85-годдзя з дня нараджэння доктара гістарычных навук Г. Я. Галенчанкі».
28 лютага 2022 года выдатны беларускі вучоны, гісторык-медыявіст Георгій Якаўлевіч Галенчанка адзначыў свой юбілей. Жыццёвы і даследчыцкі шлях Г. Я. Галенчанкі цесна звязаны з гісторыяй беларускай культуры і гуманістыкай. Нягледзячы на тое, што з-пад пяра вучонага выйшла вялізная колькасць кніг і артыкулаў па розных пытаннях беларускай культуры, ён набыў, напэўна, найбольшую вядомасць як даследчык кірылічнага кнігадрукавання Беларусі і яго заснавальніка — Францыска Скарыны.
Кнігазнаўчая тэматыка застаецца адной з вядучых у даследаваннях Г. Я. Галенчанкі. Першы спецыялізаваны бібліяграфічны спіс быў апублікаваны ў 1961 годзе («Библиографический список белорусских старопечатных изданий XVI-XVIII вв.»), з гэтай працай можна пазнаёміцца на выставе. Яшчэ адна значная праца, якая дэманструецца на выставе — «Кніга Беларусі 1517-1917 : зводны каталог», якая адлюстроўвае звыш за 400 старадрукаў і іх падрабязнае бібліяграфічнае апісанне. Такім чынам, можна адзначыць, што Г. Я. Галенчанка першым даў падрабязнае апісанне кірылічных выданняў, што былі надрукаваны на беларускіх землях.
Ад самага пачатку сваёй навуковай дзейнасці Георгій Якаўлевіч вывучае культурныя ўзаемасувязі славянскіх народаў, гісторыю культуры Беларусі, жыццёвы і творчы шлях яе славутых дзеячоў. Асобнае месца займае постаць і гістарычная спадчына Францыска Скарыны. Дзейнасць беларускага першадрукара разглядаецца даследчыкам ў шырокім кантэксце — на фоне гісторыка-культурнага працэссу, праводзіцца даследаванне сацыяльных і нацыянальных аспектаў кнігавыдавецкай дзейнасці Ф. Скарыны, вывучэння тэхнікі, аздаблення, культуры кніг, уплыва дзейнасці Скарыны на паслядоўнікаў, на рукапісную кніжнасць і на развіццё кнігадрукавання. Манаграфія «Францыск Скарына — беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар» (1993) стала падсумаваннем даследчыцкай працы. Трэба адзначыць таксама, што многія дакументы, уведзенныя даследчыкам у навуковы ўжытак, не толькі ўдакладнілі веды гісторыкаў па кірылічнаму кнігадрукаванню, але сталі сапраўды сэнсацыйнымі.
У коле навуковых інтарэсаў Г. Я. Галенчанкі таксама даследаванні па археаграфіі, нумізматыцы, гістарычнай картаграфіі, праца над выданнем кнігі Метрыкі ВКЛ, пытанні сацыяльна-палітычнай, канфесіянальнай і этнічнай гісторыі Беларусі XIII-XVI стст. і г. д.
На выставе дэманструюцца асноўныя працы В. Я. Галенчанкі, пачынаючы з 1960 года: манаграфіі, энцыклапедычныя выданні, навуковыя і навукова-папулярныя артыкулы. Адзін з раздзелаў пазнаёміць з літаратурай аб жыцці і дзейнасці вучонага.
Да юбілейнай выставы падрыхтаваны буклет.
Выстава працягне працу да 25 сакавіка.
Крыніца: csl.bas-net.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
2 сакавіка 2022 г.
Найноўшая гісторыя: як падпісваўся Брэсцкі мір, і дзе былі беларусы
Падзеі апошняга часу ў свеце ўвогуле і зусім побач з намі зрабілі вельмі актуальнай адну вядомую фразу: «Няўжо гісторыя нічому не вучыць?» Задаём у паветра гэта нібы рытарычнае пытанне, а самі ўсё ж на яго, рытарычнае, пытаемся знайсці адказ. Які, як правіла, нараджае новыя пытанні: «А ці ведаем мы гэту самую гісторыю, каб пачаць у яе вучыцца? Ці разумеем, што адбывалася ў нашай краіне і вакол яе дзесяць, сто, пяцьсот гадоў назад?» Адказваючы ўжо на іх, са здзіўленнем усведамляем: менш і горш мы ведаем менавіта пра найноўшую гісторыю — тую, што бліжэй да нас па часе, ў якой удзельнічалі, якую стваралі не нейкія міфічныя прашчуры, а дзяды і прадзеды. Але ж менавіта на ёй, найноўшай, такой багатай на падзеі, нам і варта вучыцца, каб не паўтараць памылак папярэднікаў.
У Год гістарычнай памяці «Звязда» разам з Інстытутам гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук распачынае новую рубрыку «Найноўшая гісторыя». У ёй дасведчаныя спецыялісты раскажуць пра падзеі такога блізкага ХХ стагоддзя, пра якое многія ведаюць далёка не ўсё. Менавіта аб тых момантах, аб якіх многія зусім няшмат ведаюць, але якія значна паўплывала на жыццё Беларусі і беларусаў, мы і будзем весці гаворку.
Пачнём з падзеі, якая адбылася роўна сто чатыры гады назад, — падпісання Брэсцкага мірнага дагавора.
На скрыжаванні чужых інтарэсаў
Каб усё было так, як задумвалася дакументам, падпісаным сто чатыры гады таму ў Брэсце, Беларусі і беларусаў наогул бы не існавала. Сярод шматлікіх падзей першых дзесяцігоддзяў ХХ стагоддзя, калі войны і рэвалюцыі мянялі светаўладкаванне, падпісанне Брэсцкага міру, якое адбылося 3 сакавіка 1918 года, мне здаецца, адна з самых невядомых старонак для нават зацікаўленага гісторыяй чалавека. А між тым, у геапалітычным плане гэтая падзея мела вялізнае значэнне, хоць бы таму, што менавіта тады дакументальна аформліся першыя пункты (ці памкненні) вялікага перадзелу свету, які доўжыцца і да сёння.
Каб разабрацца, «хто на кім стаяў» сто чатыры гады назад і якое наша месца ў згаданай падзеі, мы пагаварылі з кандыдатам гістарычных навук, загадчыкам аддзела навейшай гісторыі Беларусі Інстытута гісторыі НАН Беларусі Сяргеем ТРАЦЦЯКОМ.
— Сяргей Аляксандравіч, вось пагадзіцеся: Брэсцкі мір як падзея ў разуменні і веданні многіх беларусаў знаходзіцца ў цяні Рыжскага міру, які меў для нас катастрафічныя наступствы — беларускія землі былі падзеленыя па-жывому. Але ж насамрэч тое, што адбывалася за тры гады да гэтага ў Брэсце, не менш важна…
— Гэтыя два мірныя дагаворы, якія літаральна парэзалі тэрыторыю Беларусі, былі заключаны ў адным месяцы з розніцай у тры гады — Брэсцкі мір 3 сакавіка 1918 года, Рыжскі мір — 18 сакавіка 1921-га… Брэсцкі мір — гэта насамрэч канец вялікай эпохі, калі пачалася геапалітычная перабудова свету. І калі казаць пра яго наступствы для Беларусі, яны нашмат больш катастрафічныя, чым вынікі Рыжскага міру. Толькі тут будзе дарэчы паправіцца: былі б нашмат больш катастрафічнымі, калі б усё развівалася так, як Брэсцкім мірам было прадугледжана. Калі б яго пазіцыі пратрымаліся ў еўрапейскім раскладзе не некалькі месяцаў, як урэшце атрымалася, а гадоў дзесяць, геапалітычная сітуацыя ва Усходняй Еўропе была б зусім іншай. І для Беларусі як якога б то ні было дзяржаўнага ўтварэння і для беларусаў як народа ў ёй бы месца не знайшлося…
— Але ж перагаворы аб заключэнні міру праходзілі фактычна на нашай тэрыторыі — у Брэсце…
— Калі там у канцы 1917 года распачаліся мірныя перагаворы, у Брэсце, на дзве трэці абязлюдзелым у выніку праведзенай царскімі войскамі гвалтоўнай эвакуацыі 1915 года, у крэпасці знаходзіўся штаб германскага Усходняга фронту… Брэсцкія мірныя перагаворы вяліся з лістапада 1917 года паміж Савецкай Расіяй і дзяржавамі Чацвярнога саюза (Германскай, Аўстра-Венгерскай і Асманскай імперый і Балгарскага царства).
— І падчас перагавораў наша тэрыторыя ніякім чынам не разглядалася як месца, на якім беларусы могуць стварыць сваю дзяржаву…
— Ніякім чынам. Прычым з абодвух бакоў. Бальшавікі Заходняга фронту, якія ўзялі ўладу ў Мінску ў снежні 1917 года, былі рашуча супраць нават аўтаноміі ў складзе Савецкай Расіі. Праўда, у пачатку 1918 года савецкі цэнтральны ўрад усё ж такі патрабаваў вырашыць пытанне з самавызначэннем беларусаў, каб голас беларускага народа прагучаў на Брэсцкай канферэнцыі, каб падчас падпісання мірнага дагавора ўсе беларускія землі ў якасці аўтаноміі былі зафіксаваныя за Расіяй (дарэчы, менавіта гэта і меў на ўвазе Усебеларускі з’езд — аўтаномія ў складзе Савецкай Расіі). А ў студзені 1918 года ў Петраградзе створаны Беларускі нацыянальны камісарыят на чале з Аляксандрам Чарвяковым, які мае на мэце стварэнне беларускай савецкай дзяржаўнасці… Але яны працуюць далёка ад Беларусі, а непасрэдна на нашай тэрыторыі, у Мінску, рэй вядзе кіраўніцтва Заходняга фронту на чале з Аляксандрам Мясніковым, якое, як я ўжо сказаў, супраць любой беларускай дзяржаўнасці.
Тут яшчэ вось які момант. Савецкая дэлегацыя падчас перагавораў паводзіла сябе вельмі несур’ёзна. Яна спрабавала ператварыць іх у пляцоўку распальвання сусветнага пажару рэвалюцыі. Таму і не таргаваліся савецкія дыпламаты аб канктрэтных пунктах дагавора, якія датычыліся праходжання лініі дзяржаўнай граніцы. Прычым у расійскім кіраўніцтве ўвогуле вяліся дыскусіі — заключаць гэты мір ці не заключаць. Палымяныя адэпты рэвалюцыі (чым далей ад фронту, тым іх было больш) патрабавалі працягваць вайну: маўляў, у Аўстрыі і Германіі падымаецца рабочы рух, мы не павінны аддаваць нашых братоў у лапы імперыялістаў… Ленін жа і прыхільнікі міру лічылі, што на дагавор з Германіяй трэба пайсці, каб выратаваць рэвалюцыю ў Расіі, каб даць ёй пасля магчымасць распаўсюдзіцца на ўвесь свет… Ленін прадказваў, што гэты мір не пратрымаецца і некалькіх месяцаў, бо рэвалюцыя ў самой Германіі ўсё памяняе.
А Германія дыктавала ўмовы, прычым на правах пераможцаў. Якіх інтарэсы нейкіх там беларусаў дакладна не цікавілі. На намаляванай Германіяй карце нам месца ні як дзяржаве, ні як аўтаноміі не было.
— Але ж ужо да гэтага ў снежні 1917 года, падчас першага Усебеларускага з’езда, беларусы заявілі аб імкненні да нацыянальнага самавызначэння…
— Першы Усебеларускі з’езд, калі памятаеце, быў разагнаны бальшавікамі, і аб любым дзяржаўным утварэнні беларусаў — савецкім ці нейкім іншым — размова не ішла. Савет Усебеларускага з’езду, які дзейнічаў практычна ў падполлі, абраў сваю дэлегацыю на перагаворы ў Брэст у складзе двух чалавек — Сымона Рак-Міхайлоўскага і Аляксандра Цвікевіча. Яны меркавалі заявіць аб тым, якой бачыць сябе Беларусь у пасляваенным свеце. Былі і яшчэ беларусы, якія спрабавалі заявіць аб сабе ў Брэсце, стоячы на пазіцыі «краёвага патрыятызму». Браты Іван і Антон Луцкевічы, якія на той момант знаходзіліся ў акупаванай немцамі Вільні, арганізавалі Віленскую беларускую раду. Якая прыняла пастанову аб тым, што ў пасляваенным свеце павінна быць адноўлена Вялікае Княства Літоўскае…
А самімі немцамі Вільня праектавалася як сталіца Літоўскага Каралеўства, у склад якога планавалася ўключыць і землі Заходняй Беларусі. Меркавалася, што Літоўскае Каралеўства з германскім прынцам на чале, якое ўключае ў сябе палову нелітоўскіх тэрыторый, будзе ў пасляваенным свеце моцнай процівагай Польскаму Каралеўству, якое так ці інакш цалкам павінна было адысці ў сферу ўплыву Аўстра-Венгрыі. Беларусі тут, як бачыце, няма наогул. Як пісаў адзін з кіраўнікоў германскай арміі фельдмаршал Эрых Людэндорф, калі яны ў 1915 годзе прыйшлі ў Вільню, «мы ўбачылі, што тут ёсць нейкія беларусы, пра якіх мы чулі ўпершыню».
— А тут яшчэ прадстаўляць Беларусь спрабавалі не палітыкі, а гуманітарыі-ідэалісты. Ідэя адраджэння ВКЛ — прыгожая, але ж гэта ўтопія… У нас не было людзей з палітычным досведам, каб на роўных прасоўваць свае ідэі.
— Сапраўды так. Дзяржаўнай эліты ў Беларусі не было, яна толькі-толькі пачынала фарміравацца. І ў многіх з гэтых на той момант нешматлікіх людзей быў вельмі рамантычны падыход да палітыкі. Вельмі рамантычнае было стаўленне да рэвалюцыі — галоўнае заявіць, а пасля як будзе… Гэтаксама ставіліся і да прапаганды сваёй пазіцыі: маўляў, беларусы павінны пайсці за намі, бо яны беларусы…
— Атрымліваецца, перагаворы вяліся толькі паміж Савецкай Расіяй і дзяржавамі Чацвярнога саюза?
— Ад пачатку так. Але ў працэсе туды прыбывалі новыя дэлегацыі, прычым не такія няўдалыя, як беларуская. Напрыклад, дэлегацыя Украінскай Народнай Рэспублікі, якая да студзеня 1918 года лічыла сябе часткай дэмакратычнай федэратыўнай Расіі. Кіраўнік расійскай дэлегацыі Леў Троцкі не меў нічога супраць, каб украінская дэлегацыя ўдзельнічала ў перагаворах самастойна. Магчыма, ён разлічваў, што яны будуць дзейнічаць супольна з расійскай. Але ўкраінцы ўзялі свой курс — дамовіцца з дзяржавамі Чацвярнога саюза сепаратна.
У хуткім часе ва Украіне пачалася грамадзянская вайна. У снежні 1917 года ў Харкаве ўтвараецца Украінская Народная Рэспубліка Саветаў, якая дасылае ў Брэст сваю дэлегацыю. Троцкі патрабуе, каб і яе дапусцілі да ўдзелу як самастойную. Але дзяржавы Чацвярнога саюза заяўляюць, што не могуць гэтага зрабіць, бо ад Украіны ўжо ёсць свая дэлегацыя. І тады дэлегацыя з Харкава пачынае працаваць як частка дэлегацыі Савецкай Расіі… Рэгенцыйная рада новастворанага Польскага Каралеўства (часовы ўрад пад пратэкцыяй Германіі і Аўстра-Венгрыі) таксама заяўляе аб сваім намеры ўдзельнічаць у перагаворах. Прычым адбываецца гэта на фоне таго, што генерал-паляк Юзаф Доўбар-Мусніцкі падняў мяцеж, адмовіўся падпарадкоўвацца савецкай уладзе і заявіў прэтэнзіі Польшчы на Магілёўскую і Мінскую губерні. Пачаліся зацятыя спрэчкі паміж расійскай і нямецкай дэлегацыямі аб умовах допуску польскай дэлегацыі да ўдзелу ў перагаворах…
А 16 лютага ў Брэст прыбывае дэлегацыя Савета Усебеларускага з’езду — ужо згаданыя Рак-Міхайлоўскі і Цвікевіч. Яны зачытваюць сваю дэкларацыю: у пасляваенным свеце Беларусь павінна быць непадзельнай цэласнай рэспублікай у складзе федэратыўнай дэмакратычнай Расійскай Рэспублікі. Аднак іх фактычна ніхто не слухае. Немцы ўвогуле гавораць: хлопцы, а хто вы такія? Вас паслала не дзяржава, не ўрад, а нейкая незразумелая арганізацыя… Больш за тое, немцы выцягваюць дэкларацыю Віленскай рады, якая спасылаецца на тое, што Усебеларускі з’езд быў разагнаны, а значыць, не правамоцны, і прапануе аднаўленне Вялікага Княства Літоўскага (за якое нібыта выказалася разагнаная бальшавікамі «Беларуская канферэнцыя ў Мінску»)…
— І якое не было патрэбнае нікому з перагаворшчыкаў…
— Вядома. А Рак-Міхайлоўскі і Цвікевіч, каб застацца ў Брэсце хоць у якім статусе, далучыліся ў якасці дарадцаў да дэлегацыі УНР, якая якраз у студзені абвясціла сябе незалежнай дзяржавай. Пры гэтым на тэрыторыі самой Украіны развіваюцца цікавыя падзеі. У студзені 1918 года Кіеў займаюць «чырвоныя» і ўрад УНР перабіраецца ў Жытомір. А урад савецкай УНР з Харкава перабіраецца ў Кіеў. І прыкладна ў гэты ж час у Данецку ствараецца Данецка-Крыварожская Савецкая Рэспубліка, якая, спаслаўшыся на тое, што Харкаў як сталіца савецкай УНР не патрэбны, сваімі войскамі займае Харкаў. Вось такая катавасія: сем урадаў на Украіне (былі ж яшчэ і Адэская Савецкая Рэспубліка, і Таўрычаская Савецкая Рэспубліка, і асобна Савет рабочых, матроскіх і салдацкіх дэпутатаў Севастопаля, і крымска-татарскі Курултай), якія ваююць паміж сабой за тэрыторыю, за міжнароднае прызнанне… У гэтай катавасіі немцы палічылі, што размаўляць трэба з тымі, на каго можна зрабіць стаўку, — хто не адмаўляе правы прыватнай уласнасці і ў прынцыпе можа быць апорай супраць Расіі, — на УНР, да дэлегацыі якой і далучыліся беларусы як дарадцы…
— У гэтай, як вы сказалі, катавасіі ўвогуле дзіўна, як хтосьці штосьці мог падпісаць…
— Германія спачатку падпісала сепаратны мірны дагавор з Украінскай Народнай Рэспублікай, пасля таго як у студзені 1918 года абвясціла незалежнасць ад Расіі. УНР заяўляла аб сваім выхадзе з вайны, адмаўлялася ад сваіх прэтэнзій на Холмскую губерню і на заходнія тэрыторыі, заклікала Германію і Аўстра-Венгрыю ўзяць рэспубліку пад ваенную абарону. За гэта Украіна абавязвалася паставіць у згаданыя краіны вялізныя аб’ёмы харчавання. Прычым не распісвалася, каму колькі, і паміж Германіяй і Аўстра-Венгрыяй распачаліся працяглыя спрэчкі, як падзяліць украінскую кантрыбуцыю.
Што датычыцца дагавора з Расіяй. Урэшце германскі і аўстрыйскі бакі заявілі, што заключаць любы дагавор, які прывядзе да міру. Гэты дагавор падпісалі з бальшавікамі, таму што яны ішлі на мір. Быў бы на месцы бальшавікоў іншы расійскі ўрад, які б дэклараваў выхад краіны з вайны, — дамаўляліся б з ім… Новая дзяржаўная граніца, паводле планаў немцаў, адразала ад Расіі Прыбалтыйскія губерні, Літву, часткова Заходнюю Беларусь… А граніцу паміж УНР і Савецкай Расіяй павінны былі вызначыць самі гэтыя краіны. Прычым немцы дзейнічалі тут па прынцыпе: мы не ўмешваемся, але свае войскі пашлём.
Але Троцкаму ўрэшце ўдалося праціснуць уласную формулу: «Ні міру, ні вайны» — мы мір не падпісваем, але вайну спыняем. Заявіўшы так, ён з’ехаў з Брэста. Прычым у Мінску яму наладзілі ўрачыстую сустрэчу як чалавеку, які абараніў гонар і годнасць рэвалюцыі. Камандуючы Заходнім фронтам Мяснікоў аддаў загад аб пачатку поўнай дэмабілізацыі фронту. Было гэта ў пачатку лютага 1918 года.
А 13 лютага ўжо згаданы польскі генерал Доўбар-Мусніцкі, заявіўшы аб тым, што пераходзіць у падпарадкаванне германскага Усходняга фронту, атрымаў загад ад камандавання фронту распачаць наступленне на Мінск. 16 лютага абвясціла сваю дзяржаўную незалежнасць Літва. Дакладней, Літоўскае Каралеўства, у тых граніцах, якія яму планавала Германія, — з заходнебеларускімі тэрыторыямі. Дарэчы, «Дэкларацыя аднаўлення дзяржаўнасці Літвы» дагэтуль знаходзіцца ў германскіх дыпламатычных архівах. Чаму? Бо германскі бок выкруціў літоўскім палітыкам рукі, вымусіўшы іх уключыць у гэты дакумент і ў германска-літоўскі дагавор аб супрацоўніцтве такія палажэнні, якія прадугледжвалі, што новаствораная літоўская дзяржава знаходзіцца цалкам у арбіце Германскай імперыі.
На фоне гэтых падзей германскі бок заявіў, што калі расійская дэлегацыя не вернецца ў Брэст за стол перагавораў праз тыдзень пасля 18 лютага, перамір’я больш не існуе і баявыя дзеянні будуць адноўлены. А за гэты тыдзень германскія войскі занялі фактычна ўсю тэрыторыю сучаснай Беларусі, выйшлі да Дняпра, да Заходняй Дзвіны, занялі Полацк і пагражалі Віцебску… Пад кантролем савецкай улады застаўся «агрызачак» беларускіх зямель — два дзясяткі паветаў Віцебскай і Магілёўскай губерняў. А кіраўніцтва Заходняга фронту хуценька з’ехала з Мінска ў першы ж дзень нямецкага наступлення, бо якімі сіламі ім было абараняцца?
19 лютага немцы і польскія легіянеры ўжо ў Мінску, а частку горада кантралююць прыхільнікі Савета Усебеларускага з’езду. Праўда, акупацыйныя ўлады вельмі хутка прымусілі іх зняць сцягі, забралі ўсю казну, якая была, а потым і ўвогуле выгналі з будынкаў.
Германскі бок глядзеў на занятыя ў лютым-сакавіку 1918 года тэрыторыі Беларусі як на залог, які збіраўся трымаць да заключэння ўсеагульнага міру на сваіх умовах. Залог пад тое, што Расія будзе плаціць кантрыбуцыю, і тады, магчыма, праз нейкі час яна атрымае гэтыя тэрыторыі назад.
— Гэта маецца на ўвазе цэнтральная частка нашай сённяшняй тэрыторыі. Заходнюю частку аддавалі Літоўскаму Каралеўству, а сённяшняе Палессе…
— А сённяшняе Палессе лічылася часткай УНР, з якой дагавор ужо быў падпісаны… Карацей, беларусам не заставалася нічога. І абвяшчэнне ў сакавіку ў такіх умовах незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі ды яшчэ ў межах рассялення беларусаў (фактычна ў сучасных межах нашай краіны) было дэкларатыўным і не ўваходзіла ў сферу нічыіх інтарэсаў. Самаму моцнаму на той момант боку — немцам — яна была нецікавая, бо абрушыла б усю пабудову міждзяржаўнай сістэмы адносін на ўсходзе Еўропы, якую яны ўзводзілі з такой педантычнасцю, з такім клопатам пра сябе. У гэтай сістэме яны бачылі сябе гегемонамі, а Расія, меркавалася, будзе цалкам выкінута з еўрапейскіх спраў, адрэзаная ад Еўропы дзяржавамі, што знаходзяцца пад германскім пратэктаратам і кантролем…
— Але гісторыя павярнула па-свойму…
— Ужо ўвосень 1918 года Германія прайграла вайну на захадзе і, адпаведна, страціла пазіцыі на ўсходзе. Летам 1918 года ў Еўропу праз Атлантыку сталі прыбываць амерыканскія войскі — да восені на кантыненце было ўжо тры мільёны іхніх салдат. Прыплылі і караблі з узбраеннем, вырабленым на амерыканскіх заводах. Усё гэта — у дапамогу Антанце, якая ваявала з Германіяй… Нямецкія войскі на ўсходзе пачалі паступова выводзіць з акупаваных беларускіх тэрыторый. 13 лістапада 1918 года Брэсцкі мір быў ануляваны. А вельмі хутка, у студзені 1919-га, пачалася польска-савецкая вайна. Сістэма, якую немцы спрабавалі выбудаваць, правалілася зусім, пачалі стварацца перадумовы для новага мірнага дагавора — Рыжскага.
Калі б умовы і геапалітычны расклад, якія прадугледжваў Брэсцкі мір, захаваліся хоць бы на дзесяць гадоў, пра беларусаў, а тым больш пра іх права на дзяржаўнасць, ніхто б і не ўспомніў. Але гісторыя не церпіць умоўнага ладу. Праз тры гады, падчас падпісання Рыжскага міру, беларусы ўжо мелі сваю рэспубліку — Сацыялістычную Савецкую Рэспубліку Беларусь. І хоць вынікі гэтага міру былі катастрафічныя для народа, бо падзялілі яго па-жывому на дзве часткі на доўгія васямнаццаць гадоў, дзяржаўнасць захавалася, і слова «Беларусь» (Беларуская Рэспубліка) ужо не знікала з сусветнага парадку дня.
Гутарыла: Алена Ляўковіч (zviazda.by)
______________________________________________________________________________________________________________________________________
1 сакавіка 2022 г.
Навуковая гасцёўня «НАН Беларусі і БДУ: адзіным лёсам»
24 лютага 2022 года на філалагічным факультэце БДУ адбылося мерапрыемства, прымеркаванае да Міжнароднага дня роднай мовы : Навуковая гасцёўня «Нацыянальная акадэмія навук Беларусі і Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт: адзіным лёсам». У мерапрыемстве прымалі ўдзел: акадэмік-сакратар Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі акадэмік Каваленя А. А., дэкан філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта кандыдат філалагічных навук Важнік С. А., дырэктары некаторых навуковых устаноў НАН Беларусі, загадчыкі кафедр філалагічнага факультэта БДУ, выкладчыкі і студэнты.
Акадэмік-сакратар Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі акадэмік Каваленя А. А. у сваім прывітальным слове адзначыў вялікую важнасць шматгадовага і плённага супрацоўніцтва Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта асабліва ў год, калі мы адзначаем 100-годдзе беларускай акадэмічнай навукі. І знакавым таксама з’яўляецца тое, што навуковая гасцёўня на філфаку праводзіцца падчас тыдня роднай мовы.
А. А. Каваленя паведаміў таксама аб некаторых выніках сумеснай працы НАН і БДУ ў рамках дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў «Грамадства і гуманітарная бяспека беларускай дзяржавы» на 2021—2025 гады. Удзельнікамі праграмы з’яўляюцца 1989 чалавек, згода з планам выканання 8 падпраграм штогод выходзіць больш 4000 навуковых прац, сярод якіх ужо падрыхтавана і выдадзена 122 манаграфіі і 188 падручнікаў. Таксама Каваленя А.А. выказаў падзяку выкладчыцкаму калектыву філалагічнага факультэта БДУ за высокі ўзровень падрыхтоўкі кадраў і заклікаў пашыраць кола ўдзельнікаў навукова-даследчыкай дзейнасці, у тым ліку і сярод студэнтаў, будучых маладых спецыялістаў і навуковых даследчыкаў.
Да мерапрыемства бібліятэка падрыхтавала кніжную выставу, прысвечаную найбольш значным выданням, якія выйшлі ў свет дзякуючы супрацоўнікам Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры, Інстытута мовазнаўства, Інстытута літаратуразнаўства, Інстытута філасофіі, Інстытута гісторыі, а таксама Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі. На выставе дэманстраваліся слоўнікі, энцыклапедычныя выданні, манаграфіі па актуальных праблемах даследавання беларускай культуры, сучаснай і традыцыйнай, па пытаннях філасофіі і эстэтыкі, па нормах беларускай сучаснай мовы, тэорыі і філасофіі літаратуры, відам, жанрам і стылям, напрамкам і плыням. Некаторая частка выданняў адлюстроўвала і сумесную працу НАН і БДУ, гэта зборнікі навуковых прац, матэрыялы канферэнцый, а таксама энцыклапедычныя выданні і аўтарскія манаграфіі гуманітарнага напрамку.
Дырэктар інстытута гісторыі, кандыдат гістарычных навук Лакіза В. Л. на пачатку прамовы падзяліўся ўласнымі ўражаннямі ад удзелу ў напісанні дыктоўкі па беларускай мове, што адбылася ў сценах Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі 21 лютага. Звярнуў увагу на тое, што Інстытут гісторыі НАН Беларусі з’яўляецца галаўной арганізацыяй-выканаўцам дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў «Грамадства і гуманітарная бяспека беларускай дзяржавы» на 2021—2025 гады. Пазнаёміў прысутных з выданнямі Інстытута гісторыі на рускай і беларускіх мовах па гісторыі рэгіёнаў нашай краіны, аб праблемах даследавання гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і аб планах на бліжэйшы час. Асаблівую ўвагу звярнуў на 5-ці томнае выданне «История белорусской государственности» (2018-2020 гг.) і патлумачыў дзеля чаго пасля беларускамоўнага выдання працавалі над выданнем на рускай мове — дзеля пашырэння кола чытачоў і даследчыкаў, ў тым ліку замежных, тых, хто цікавіцца пытаннямі фарміравання беларускага этнасу і дзяржаўнасці.
Сустрэча паміж навукоўцамі, студэнтамі і выкладчыкамі прайшла ў атмасферы дыялога, абмена вопытам і абмеркавання новых планаў рознабаковага супрацоўніцтва.
Источник: csl.bas-net.by
______________________________________________________________________________________________________________________________________
